Διασυνοριακή ρύπανση [1] καλείται εκείνη η ρύπανση που προέρχεται από μια συγκεκριμένη χώρα αλλά είναι δυνατόν να προκαλέσει καταστροφή στο περιβάλλον κάποιας άλλης χώρας, διαπερνώντας τα σύνορα των χωρών μέσω του νερού ή του αέρα. Οι τεράστιες αποστάσεις στις οποίες μπορεί να εξαπλωθεί η ρύπανση αυτού του είδους υποδεικνύουν ότι δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί στα σύνορα ενός και μόνο έθνους.
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της διασυνοριακής ρύπανσης είναι ότι μπορεί να μεταφέρει ρύπους από μία χώρα με βαριές εκπομπές και να τους εναποθέσει σε μια χώρα της οποίας οι συγκεντρώσεις των εκπομπών είναι σχετικά χαμηλές. Έτσι, εξαιτίας του γεγονότος ότι τα πάντα συνδέονται μεταξύ τους, η ρύπανση που είναι ενδεικτικό πρόβλημα κάποιων ανεπτυγμένων κρατών γίνεται ταυτόχρονα ορατή και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Ένα από τα πιο ακραία παραδείγματα αυτού του είδους είναι η επιβεβαιωμένη παρουσία ρυπαντών σε δείγματα αίματος κατοίκων της Αρκτικής που οφείλεται σε μεταφερόμενη από την Ευρώπη ρύπανση.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει πλέον τεκμηριωθεί επιστημονικά ότι, η ατμοσφαιρική ρύπανση σε διοξείδιο του θείου (SO2) και οξειδίων του αζώτου (NOx) που προέρχεται από τη χρήση ορυκτών καυσίμων μεταφέρεται με τα αέρια ρεύματα σε άλλες περιοχές. Η διασυνοριακή αυτή ρύπανση, με τη μετατροπή των αερίων ρύπων σε όξινες εναποθέσεις (θειικά και νιτρικά άλατα) που με τους υδρατμούς μετατρέπονται σε ισχυρά οξέα και μεταβάλλουν το pH λιμνών, ποταμών και υγροτόπων) έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Το ευρύτερα εξαπλώμενο πρόβλημα της διασυνοριακής ρύπανσης παραμένει βέβαια η εκπομπή αιωρούμενων σωματιδίων (PM) καθώς αυτά μεταφέρονται με τη βοήθεια του αέρα από χώρα σε χώρα [2]. Τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των αιωρούμενων σωματιδίων ποικίλουν σε σχέση με το χρόνο και τόπο και συχνά εμφανίζουν εποχική εξάρτηση. Μπορούν να προκαλέσουν πολλά σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά και να επηρεάσουν την υγεία των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό είναι ότι θεωρούνται ο πιο επικίνδυνος αέριος ρυπαντής στην Ευρώπη και ευθύνονται για 300.000 θανάτους ετησίως [3].
Στα μέσα του εικοστού αιώνα και ταυτόχρονα με τη μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη, εμφανίστηκε στα μεγάλα ποτάμια της Ευρώπης το πρόβλημα της σοβαρής εποχιακής μείωσης του οξυγόνου, το οποίο οφειλόταν στην υπερφόρτωση των ποταμών με αποικοδομούμενα οργανικά λύματα αστικής και βιομηχανικής προέλευσης και προκάλεσε γενική υποβάθμιση της ποιότητας των νερών τους. Το πρόβλημα αυτό ακολούθησαν και άλλα διαφορετικής μορφής προβλήματα (ευτροφισμός, συσσώρευση βαρέων μετάλλων και οργανικών μικρορύπων και αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών οξέων).
Προβλήματα διασυνοριακής ρύπανσης μέσω του νερού μπορεί να δημιουργηθούν και από την κατασκευή έργων όπως για παράδειγμα φράγματα, η οποία προκαλεί αλλαγές στη μορφολογία του ίδιου του οικοσυστήματος. Στη χώρα μας για παράδειγμα, η κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων στην κοίτη του ποταμού Νέστου [4], ο οποίος συνορεύει με τη Βουλγαρία, καθώς και η αστική, βιομηχανική και γεωργική ρύπανση, προκαλούν διακυμάνσεις στην ποιότητα του νερού δημιουργώντας προβλήματα και στις δύο χώρες.
[1] EEA, ‘Air pollution in Europe 1990–2004’, Report No 2/2007
[2] EMEP, ‘Transboundary Particulate Matter in Europe’, Status Report, 2004
[3] EMEP, ‘Transboundary Particulate Matter in Europe’, Status Report, 4/2008
[4] Β. A. Τσιχριντζής, ‘ΕΛΛΑΔΑ – ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ’, ΔΠΘ, Ξάνθη