Η παρουσία του ήχου στα αναστάσιμα έθιμα (της Καλλίκη Ελπινίκης)

Τα αναστάσιμα έθιμα και εκδηλώσεις χαρακτηρίζονται από την έντονη παρουσία του ήχου σ’ αυτά.  Ενδεικτικές είναι οι κωδωνοκρουσίες, αλλά και οι θορυβώδεις εκδηλώσεις του Μεγάλου Σαββάτου, δηλαδή το κτύπημα των στασιδιών, η κίνηση των πολυελαίων, το «Κομμάτι», δηλαδή η θραύση στο έδαφος πήλινων αγγείων, που ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να γίνεται στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο[1].
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθούν τα αυτοσχέδια ή μη εκρηκτικά σκευάσματα»[2] αλλά και ο γνωστός πλέον σε όλους ρουκετοπόλεμος του Βροντάδου της Χίου, στον οποίο παρότι το θέαμα υποβάθμισε το ακουστικό αποτέλεσμα, το τελευταίο συνεχίζει να  επιδιώκεται. Άλλωστε, το έθιμο των θορύβων είναι γνωστό και στους ρωμαιοκαθολικούς, με τη διαφορά ότι οι τελευταίοι το εκτελούν τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την κάθοδο του Χριστού στον Άδη και το ονομάζουν vacarme des ténèbres (=.πανδαιμόνιο του σκότους)[3].

Η ερμηνεία της παρουσίας του ήχου στα παραπάνω έθιμα και εκδηλώσεις είναι πολυδιάστατη. Σύμφωνα με τη Χρυσούλα Μακρή[4], ο ήχος συνιστά «αποτέλεσμα κοινωνικών δομών, αφού η κοινωνική χρησιμότητα του ήχου ήταν διττή: από το ένα μέρος αποτελεί μέσον μιας ευρύτερης και πολυμερούς μαγικοθρησκευτικής σκοπιμότητας, κι από το άλλο χρησιμεύει ως επικοινωνιακός κώδικας για την γνωστοποίηση ενός γεγονότος ή φαινομένου». Ταυτόχρονα, η ερευνήτρια επισημαίνει τον ψυχαγωγικό και εκτονωτικό ρόλο του[5].

Προσεγγίζοντας το θέμα με ερευνητική ματιά διαπιστώνουμε οτι η Ανάσταση είναι συνδεδεμένη με δύο σημαντικούς σταθμούς του κύκλου της ζωής, το θάνατο και την γέννηση. Και στις δύο περιπτώσεις ο ήχος, δεμένος με τη μαγική σκέψη, χρησιμοποιείται ως μέσο αποτρεπτικό-εκφοβιστικό κάθε βλαπτικού και δαιμονικού στοιχείου, καθώς και μετάδοσης ενέργειας και ζωής[6].
Η παραγωγή, λοιπόν, ήχου κατά την Ανάσταση, που ουσιαστικά ισοδυναμεί με τη γέννηση, αποσκοπεί στην προστασία από τις κακές επιβουλές, και κυρίως από το θάνατο (τον οποίο ούτως ή άλλως ο Χριστός νικά κατά κράτος και απαλλάσσει απ’ αυτόν το ανθρώπινο γένος), και στη διασφάλιση της ζωής.

Ταυτόχρονα, η επικοινωνιακή λειτουργία του ήχου καθίσταται ολοφάνερη: το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης του Χριστού γνωστοποιείται με την παραγωγή κρότων που προέρχονται από διαφορετικά κατά καιρούς μέσα. Τέλος, επιτελείται η ψυχαγωγική και εκτονωτική λειτουργία του ήχου επειδή ο Χριστός ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, ανακαινίζοντας τον κόσμο και χαρίζοντας τη ζωή. Άλλωστε, το ίδιο το γεγονός της Ανάστασης συνδέεται με
την ψυχική εκτόνωση, όπως επισημαίνει και ο Δημ. Λουκάτος, « ‘‘ανάσταση’’ την ‘Ανοιξη, σε μεσογειακούς λαούς, σημαίνει και κάποιο ξέσπασμα ψυχικό[…]»[7].

[1] Λουκάτος Δημ. Σ., Πασχαλινά και της Άνοιξης , Αθήνα (γ’ έκδ.)1995, σ.105, 117.

[2] Συλλογή χειρογράφων σπουδαστηρίου Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών, χφ. 1893, Συλλογέας: Γιαννούλου Υπατία, Βροντάδος Χίου, 1973, σ. 47..

[3] Λουκάτος Δημ. Σ.,ό.π., σ. 117. Η πρόκληση ήχου στους καθολικούς εκείνες τις μέρες ερμηνεύεται ως μέσο δίωξης των δαιμονικών δυνάμεων που βρήκαν ευκαιρία να δράσουν με το θάνατο του Χριστού. Βλέπε και Α. Van Gennep, Manuel de Folklore français contemporaine, A; 3 ,Paris 1947, σ. 1214.

[4]Ήχοι, κρότοι, θόρυβοι στον κύκλο της ανθρώπινης ζωής. Μέσα αποτροπής και σύμβολα επικοινωνίας, Διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2000, σ. 23.

[5] Μακρή Χρυσουλα, ό.π., σ. 211.

[6] Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήχων συνοδευτικών των διαβατήριων αυτών στιγμών είναι οι τουφεκιές στη γέννηση (ιδίως αν το παιδί είναι αγόρι) και η θραύση αγγείων στο θάνατο. Χρυσούλα Μακρή, ό.π., Πολίτης Ν.Γ., Τά κατά τήν γέννησιν, Νεοελληνικά Ανάλεκτα, τ. Α’ (1872), σ. 374-384, βλ. Λαογραφικά Σύμμεικτα, τ. Γ’, Αθήναι 1931, σ. 206-210, Πολίτης Ν.Γ., Ἡ μαγεία παρά τοῖς νεωτέροις Ἓλλησιν, Παρθενών Β’ (1872), σ. 1093 1105, βλ. Λαογραφικά Σύμμεικτα, τ. Δ’, Αθήναι 1980-1985, σ. 1-17, Μαρίας Μηλίγκου- Μαρκαντώνη; Λαογραφικά, Μεγάλη Εβδομάδα- Ανάσταση, Ερετρικοί Παλμοί, Απρίλιος 1996, α.φ. 47, σ. 5.

[7] Λουκάτος Δημ. Σ., ό.π., σ. 102-103.

This entry was posted in Γενικά and tagged , . Bookmark the permalink.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *