Η πνευματικότητα φαίνεται να αποτελεί ένα σημαντικό στοιχειό για τον τρόπο με τον οποίο οι ασθενείς με καρκίνο αντιμετωπίζουν την ασθένεια τους. Τα επίπεδα πνευματικότητας και πνευματικής ευημερίας σχετίζονται με την ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο (Peteet & Balboni, 2013. Puchalski, 2012). Η πνευματικότητα μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να βρουν ένα βαθύτερο νόημα και να βιώσουν την αίσθηση της προσωπικής ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της θεραπείας του καρκίνου αλλά και αφού το ξεπεράσουν (Vachon, 2008).
Η πνευματικότητα είναι η πτυχή της ανθρωπότητας που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αναζητούν και εκφράζουν το νόημα και το σκοπό της ζωής τους και στον τρόπο που βιώνουν τη σύνδεση με τη στιγμή, με τον εαυτό τους, με τους άλλους, με τη φύση (Ver Beek, 2000). Η πνευματικότητα αφορά την αίσθηση της σύνδεσης του ατόμου με μια υπερβατική δύναμη ή έναν υπερβατικό σκοπό (Zinnbauer, Pargament, Cole, Rye, Butter, Belavich, Hipp, Scott, & Kadar, 1997) και μπορεί να διακριθεί σε θρησκευτική, με προσανατολισμό το Θεό, σε φυσική, προσανατολισμένη στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και ανθρωπιστική, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις δυνατότητες του (Mytko & Knight, 1999).
Το στοιχείο της πίστης στην πνευματικότητα συνδέεται συχνότερα με τη θρησκεία και τη θρησκευτική πίστη, ενώ το στοιχείο του νοήματος της πνευματικότητας είναι μια ευρύτερη έννοια όπου υπάρχει σε θρησκευόμενα και μη άτομα (Τζούνης, Τζούνη, Γκούβα, Παπασταύρου, Κοτρώτσιου, & Γουργουλιάνης, 2009). Η θρησκεία και η πνευματικότητα είναι δυο έννοιες που συχνά επικαλύπτονται και η προσπάθεια μέτρησης της πνευματικότητας σαν μια ξεχωριστή μεταβλητή από την θρησκευτικότητα είναι αρκετά δύσκολη (Hill, Pargament, Hood, McCullough, Swyers, Larson & Zinnbauer, 2000). Η θρησκευτικότητα ορίζεται ως ένα κοινωνικό φαινόμενο με μια οργανωμένη δομή και αναφέρεται στη συμμετοχή ενός ατόμου σε ένα σύστημα λατρείας και την ενεργή άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων. Ωστόσο, σκοπός των περισσότερων θρησκειών είναι να καλλιεργούν την πνευματικότητα στα μέλη της, και αυτό πιθανόν να προκαλεί την επικάλυψη μεταξύ των εννοιών της πνευματικότητας και της θρησκευτικότητας (Hill et al, 2000).
Η πνευματικότητα μπορεί να είναι ως εκ τούτου, μέρος μιας πίστης ή μιας θρησκευτικής κοινότητας (θρησκευτική πνευματικότητα), αλλά όχι κατ’ ανάγκη, ενσωματώνοντας επίσης μη θρησκευτικές έννοιες (φυσικό/ανθρωπιστική πνευματικότητα) (Mytko & Knight, 1999. Τζούνης, Παπασταύρου, Γκούβα, Κοτρώτσιου, Παραλίκας, Παπαθανασίου, Λαχανά, & Τζούνη, 2008).
Μερικές από τις πιο κοινές μετρήσεις της θρησκευτικότητας αφορούν τη συχνότητα συμμετοχής σε θρησκευτικές τελετές, το νόημα της θρησκείας σε ένα άτομο και την εγγύτητα προς τους άλλους σε μια θρησκευτική ομάδα. Οι μετρήσεις της πνευματικότητας συνήθως περιλαμβάνουν την πίστη κάποιου στο Θεό ή σε μια ανώτερη δύναμη, την ατομική προσευχή ή το διαλογισμό, την αίσθηση της παρουσίας ή την καθοδήγηση του Θεού εν μέσω των καθημερινών δραστηριοτήτων του ατόμου, το να βιώνει μια σύνδεση με τη ζωή και τη φύση (Ver Beek, 2000). Με τη στενή έννοια, η πνευματικότητα μπορεί να οριστεί ως μια αναζήτηση για το «ιερό» στη ζωή, μέσω οποιασδήποτε εμπειρίας ή διαδρομής. (Mytko & Knight, 1999).
Σύμφωνα με τον Breitbart (2001), υπαρξιακά και πνευματικά θέματα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των νέων προσεγγίσεων που αφορούν την φροντίδα των ασθενών με καρκίνο. Έννοιες όπως το νόημα της ζωής, η ελπίδα και η πνευματικότητα, λαμβάνουν όλο και περισσότερο την προσοχή των επιστημόνων και ερευνητών που ασχολούνται με τον καρκίνο (Breitbart, 2001). Επιπλέον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συμπεριέλαβε στον οδηγό φροντίδας των ασθενών με καρκίνο τη διάσταση της πνευματικότητας, καθώς θεωρήθηκε ως ένας σημαντικότατος παράγοντας για την εκτίμηση της ποιότητας της ζωής των ασθενών (Gordon & Mitchell, 2004).
Πολλοί ασθενείς με καρκίνο βασίζονται στις πνευματικές ή θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και πρακτικές, προκειμένου να βοηθηθούν για να αντιμετωπίσουν την ασθένεια τους (McClain, Rosenfeld & Breitbart, 2003). Στην έρευνα των Balboni, Vanderwerker, Block, Paulk, Lathan, Peteet και Prigerson (2007), εξετάστηκαν, μέσα από συνεντεύξεις, οι πνευματικές και οι θρησκευτικές πρακτικές των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο πριν και μετά τη διάγνωση, προκειμένου να ερευνηθεί η συσχέτιση των πρακτικών αυτών με την ποιότητα της ζωής των ασθενών. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η πνευματική στήριξη που έλαβαν μέσω των θρησκευτικών κοινοτήτων ή μέσω του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, συνδέεται σημαντικά με την καλύτερη ποιότητα της ζωής τους (Balboni et al., 2007).
Οι πνευματικές ανάγκες που προκύπτουν από υπαρξιακές ανησυχίες σε πολλούς τομείς, αποτελούν πηγή σημαντικού άγχους και η φροντίδα των αναγκών αυτών έχει συσχετιστεί με την καλύτερη ψυχολογική προσαρμογή του ασθενούς (McClain et al., 2003). Πρόσθετες μελέτες έχουν βρει παρόμοια αποτελέσματα που φανερώνουν ότι η πνευματικότητα επηρεάζει την ικανότητα των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τον καρκίνο, να ελέγξουν τον πόνο και αλλά συμπτώματα και να προλάβουν την έναρξη της κατάθλιψης (Brady, Peterman & Fitchett, 1999).
Για τους ασθενείς που βρίσκονται σε τελικό στάδιο, η πνευματική ευημερία δύναται να επηρεάσει το άγχος που αισθάνονται απέναντι στο θάνατο (Breitbart, Gibson, Poppito & Berg, 2004. Nelson, Rosenfeld, Breitbart & Galietta, 2002). Στους ασθένειες με προχωρημένο καρκίνο, η πίστη τους σχετίστηκε με ένα συναίσθημα εσωτερικής γαλήνης, που είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση του πόνου και τη καλύτερη λειτουργικότητα (Zavala, Maliski, Kwan, Fink, & Litwin, 2009). Επιπλέον η πνευματική ευημερία, η γαλήνη και η αίσθηση του σκοπού δείχνει να σχετίζεται με μειωμένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης (Johnson, Tulsky, Hays, Arnold, Olsen, Lindquist & Steinhauser, 2011).
Έρευνες δείχνουν ότι οι ασθενείς με καρκίνο, θεωρούν την πνευματικότητά ως μια σημαντική πτυχή της επεξεργασίας της νόσου και της θεραπείας τους, και ότι θα ήθελαν περισσότερη ενσωμάτωση της πνευματικότητας στην ιατρική τους παρακολούθηση (Whitman, 2007).
Βιβλιογραφία
Balboni, T., Vanderwerker, L., Block, S., Paulk, M., Lathan, C., Peteet, J. & Prigerson, H. (2007). Religiousness and spiritual support among advanced cancer patients and associations with end-of-life treatment preferences and quality of life. Journal of Clinical Oncology, 25(5), 555-560.
Brady, M., Peterman, A., Fitchett, G., Mo, M. & Cella, D. (1999). A case of including spirituality in quality of life measurement in oncology. Psycho-Oncology. 8(5), 417-428
Breitbart, W. (2001). Spirituality and meaning in supportive care: spirituality and meaning-centered group psychotherapy interventions in advanced cancer. Supportive Care in Cancer, 10(4), 272-280.
Breitbart, W., Gibson, C., Poppito, S. & Berg, A. (2004). Psychotherapeutic Interventions at the End of Life: A Focus on Meaning and Spirituality. Canadian Journal of Psychiatry, 49(6), 366-372.
Gordon, T. & Mitchell, D. (2004). A competency model for the assessment and delivery of spiritual care. Palliative Medicine. 18(7), 646-651.
Hill, P., Pargament, K., Hood, R., McCullough, M., Swyers, J., Larson, D. & Zinnbauer, B. (2000). Conceptualizing Religion and Spirituality: Points of Commonality, Points of Departure. Journal for the Theory of Social Behaviour, 30(1), 51-77.
Johnson, K., Tulsky, J., Hays, J., Arnold, R., Olsen, M., Lindquist, J. & Steinhauser, K. (2011). Which domains of spirituality are associated with anxiety and depression in patients with advanced illness? Journal of General Internal Medicine, 26(7), 751-758.
McClain, C., Rosenfeld, B. & Breitbart, W. (2003). Effect of Spiritual Well Being on End of Life Despair in Terminally-Ill Cancer Patients. Lancet, 361(9369), 1603-1607.
Mytko, J. & Knight, S. (1999). Body, Mind and Spirit: Toward the Integration of Religiosity and Spirituality in Cancer Quality of Life Research. Psycho-Oncology, 8(5), 439-450.
Nelson, C, Rosenfeld, B., Breitbart, W., & Galietta, M. (2002) Spirituality, depression and religion in the terminally ill. Psychosomatics, 43(3), 213-220.
Peteet, J. & Balboni, M. (2013). Spirituality and religion in oncology. CA: A Cancer Journal for Clinician, 63(4), 280-289.
Puchalski, C. (2012). Spirituality in the cancer trajectory. Annals of Oncology, 23(3), 49-55.
Τζούνης, Ε., Παπασταύρου, Ε., Γκούβα, Μ., Κοτρώτσιου, Σ., Παραλίκας, Θ., Παπαθανασίου, Ι., Λαχανά, Ε. & Τζούνη, Μ. (2008). Η διερεύνηση της πνευματικότητας σε γενικό πληθυσμό της Θεσσαλίας . Το Βήμα του Ασκληπιού,7(4), 321-342.
Τζούνης, Ε., Τζούνη, Μ., Γκούβα, Μ., Παπασταύρου, Ε., Κοτρώτσιου, Ε. & Γουργουλιάνης, Κ. (2009). Πνευματικότητα και Θρησκευτικότητα: Μια ποιοτική ανάλυση σε γενικό πληθυσμό της Θεσσαλίας. Interscientific Health Care, 1(2), 67-76
Vachon, M. (2008). Meaning, Spirituality, and Wellness in Cancer Survivors. Seminars in Oncology Nursing, 24(3), 218-225.
Ver Beek, Κ. (2000). Spirituality: a development taboo. Development in Practice, 10(1), 21-43.
Whitman, S. (2007). Pain and suffering as viewed by the Hindu religion. The Journal of Pain. 8(8), 607-613.
Zavala, M., Maliski, S., Kwan, L., Fink, A. & Litwin, M. (2009). Spirituality and quality of life in low-income men with metastatic prostate cancer. Psycho-Oncology, 18(7), 753-
Zinnbauer, Β., Pargament, Κ., Cole, Β., Rye, Μ., Butter, Ε., Belavich, Τ., Hipp, Κ., Scott, Α. & Kadar, J. (1997). Religion and Spirituality: Unfuzzying the Fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36(4), 549-564.