Χιλιάδες χρόνια τώρα, σε όλα τα μήκη του κόσμου, σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, η εκπαίδευση ως θεσμός, στοχοθεσία αλλά και μεθοδολογία διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο για την εξέλιξη του ανθρώπου (Γκασούκα,1998). Με τον όρο εκπαίδευση εννοεί κανείς όχι μόνο τη μετάδοση και αναπαραγωγή γνώσεων, η οποία είναι ικανή να προσφέρει στο άτομο εξειδικευμένη γνώση σε συγκεκριμένους τομείς, αλλά και τη διαμόρφωση ηθικών αρχών, αξιών και στάσεων οι οποίες με τη σειρά τους καλλιεργούν τη συνείδηση του ατόμου (Ματθαίου, 2008 Ranson, 1993 ̇ Inoue & Ramirez, 2009). Το εκπαιδευτικό σύστημα και συγκεκριμένα το σχολείο μέσω της έκδηλης λειτουργίας της εκπαίδευσης – που είναι η καθημερινή παρακολούθηση του αναλυτικού προγράμματος – και της άδηλης ή κρυφής λειτουργίας που είναι η μετάδοση γνώσεων και απόψεων, πεποιθήσεων και στάσεων, διαμορφώνει τις ταυτότητες φύλου στους μικρούς μαθητές. (Blackledge & Hunt,1994).
Είναι γεγονός ότι τα σχολικά εγχειρίδια είναι από τους κύριους φορείς μετάδοσης γνώσεων αλλά και πολιτισμικών και κοινωνικών αξιών και προτύπων. Το διδακτικό υλικό που περιέχουν αντανακλά στο μέγιστο βαθμό όλες τις αποδεκτές – από το κοινωνικό στερέωμα – συμπεριφορές των δύο φύλων, δηλαδή τους έμφυλους ρόλους που οφείλουν να υποστηρίζουν (Βατσιλάκη – Σορωνιάτη και συν. 2001, Κουϊμτζή, Παπαδήμου & Φρόση 2001, Δεληγίαννη & Φρόση 2003, Κλαδούχου 2005)
Η διεθνής βιβλιογραφία ήδη από τη δεκαετία του 1970 έχει αναπτύξει ένα δυναμικό πεδίο διερεύνησης στο οποίο εξετάζονται η ανισότητα φύλου στα σχολικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ανισότητα που στηρίζεται και παρουσιάζεται μέσα από την θηλυκότητα και τον ανδρισμό, τις εκφάνσεις που αποδέχεται η κοινωνία (Μοσχοβάκου, Χαρδαλιά & Ιωαννίδου, 2008). Τα φυλετικά λοιπόν στερεότυπα που προβάλλονται μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια είναι καθοριστικοί καταλύτες διαμόρφωσης των ρόλων των δύο φύλων στην κοινωνία (Βιτσιλάκη – Σορωνιάτη και συν. 2001). Έτσι μαθητές και μαθήτριες κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην προσπάθειά τους να εμπεδώσουν από την μια πλευρά γνώσεις και από την άλλη να αφομοιώσουν συμπεριφορές, εσωτερικεύουν τους κυρίαρχους – κάποιες φορές και λανθασμένους – ρόλους που παρουσιάζονται για τα δύο φύλα όσον αφορά τον επαγγελματικό – οικονομικό – κοινωνικό στίβο, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των δύο φύλων ακόμη και τις σχέσεις τους με τον συνάνθρωπο (Μαραγκουδάκη και συν., 2007). Η Καλογιαννάκη (2004) παρατηρεί ότι στα σχολικά εγχειρίδια το γυναικείο φύλο υποεκπροσωπείται σε πολλές εκφάνσεις της καθημερινής ζωής όπως στην ανύπαρκτη συμμετοχή ως πολίτης στα κοινωνικά ζητήματα και στον επαγγελματικό στίβο, στη μη λήψη πρωτοβουλιών και αποφάσεων καίριας σημασίας, τη μη ουσιώδη και χωρίς κρίση γνώμη ακόμη και σε απλά καθημερινά θέματα. Επίσης η Arnot (2006) υποστηρίζει ότι τα σχολικά εγχειρίδια αναπαράγουν στερεότυπα που φανερώνουν την κατωτερότητα του θηλυκού, την μειωμένη ευφυΐα τους σε καταστάσεις λήψεις αποφάσεων, πρωτοβουλιών ή ηγεσίας καθώς ακόμη και τη μη συμμετοχή τους σε κοινωνικές δράσεις ως ενεργοί πολίτες.
Τα όσα έχουν ήδη ειπωθεί συνηγορούν ότι τα σχολικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας εξακολουθούν να αναπαράγουν έμφυλες ασυμμετρίες για τα δύο φύλα στην πορεία της κοινωνικοποίησης τους (Δαράκη, 2007).
Βιβλιογραφικές αναφορές
Βιτσιλάκη – Σορωνιάτη, Χ., Κάπελα, Α. & Μαράτου- Αλιμπράντη, Λ. (2001),
Εκπαίδευση και Φύλο: Μελέτη βιβλιογραφικής επισκόπησης,
Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι), Αθήνα, text at:
http://www.kethi.gr/greek/meletes/index.htm.
Γκασούκα, Μ. (1998). Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις του Φύλου, Ζητήματα
Εξουσίας και Ιεραρχίας. Αθήνα.
Δαράκη, Ελ. (2007). Η έμφυλη πολιτική κοινωνικοποίηση στο δημοτικό σχολείο: Η
περίπτωση μελέτης των σχολικών εγχειριδίων «Κοινωνική & Πολιτική Αγωγή».
Στο: Γ.Καψάλης & Α. Κάτσικας (Επιμ.), Η πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι
προκλήσεις της εποχής μας. (σελ. 686-694). Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:
conf2007.edu.uoi.gr/Praktika/1-24.pdf.
Δεληγίαννη, Β. & Φρόση, Λ. (2003). Μελέτη: Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα
στην Ελλάδα. Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα των δύο φύλων στο
Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Ερευνητική Έκθεση, Κέντρο Μελετών για
Θέματα Ισότητας, Αθήνα text at: http://www.kethi.gr/greek/meletes/index.htm.
Κλαδούχου, Ε. (2005). Μελέτη: Εκπαίδευση και Φύλο στην Ελλάδα: Σχολιασμένη
καταγραφή της βιβλιογραφίας. Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Κοινωνικής
Ανθρωπολογίας και Ιστορίας. Text at:
http://www.kethi.gr/greek/meletes/index.htm
Κουϊμτζή, Ε., Παπαδημου, Χ. & Φρόση, Λ. (2001). Ο παράγοντας φύλο και η σχολική πραγματικότητα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Ερευνητική Έκθεση, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας. Αθήνα, text at:
http://www.kethi.gr/greek/meletes/index.htm.
Μαραγκουδάκη, Ε., Μαυρογιώργος, Γ., Αθανασιάδης, Θ., Παλαιολόγου,Α., Σιάνου,
Ε., Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Ζιώγου–Καραστέργιου, Σ., Κογκίδου, Δ., Τρέσσου,
Ε., Καντζάρα, Β., Παραδείση, Μ., Στρατηγάκη, Μ. & Γκασούκα. (2007).
Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με
τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Συμπληρωματικά Φυλλάδια των σχολικών
εγχειριδίων . Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων- Τμήμα Φ.Π.Ψ. – Τομέας Παιδαγωγικών.
Μοσχοβάκου, Ν., Χαρδαλιά, Ν., & Ιωαννίδου, Α. (2008). Έμφυλες Κοινωνικές
Αναπαραστάσεις στα Σχολικά Εγχειρίδια. Μελέτη Βιβλιογραφικής Επισκόπησης.
Αθήνα: ΚΕ.ΘΙ
Ματθαίου, Δ. (2008). Ανθρωπισμός και τεχνολογία. Σκέψεις για την καταγωγή και
τις προοπτικές υπέρβασης ενός διαχρονικού διλήμματος της εκπαιδευτικής
πολιτικής. Βήμα των Κοινωνικών επιστημών, τχ. 48, σελ. 47 (διαθέσιμο στην
προσωπική ιστοσελίδα Ματθαίου : http://users.uoa.gr/~dmatth/pdf/A0701.pdf)
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
Arnot, M. (1986). State educational policy and girls’ educational experience. Στο V.
Beechey & E. Whitelegg (επιμ.). Women in Britain Today. Milton Keynes: Open
University Press.
Blackledge, D. & Hunt, B. (1994 για την ελληνική έκδοση). Κοινωνιολογία της
Εκπαίδευσης. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Inoue, K. & Ramirez, F. (2009). Education and Globalization. Blackwell Encylopedia
of Sociology, pp. 6.
Ranson, S. (1993). Markets or Democracy for Education. British Journal of
Educational Studies Vol. 41(4), pp. 333-352