Ο όρος “monte” όπως αναφέρει και o Δεσύλλας σημαίνει το βουνό, το σωρό, τη μεγάλη ποσότητα, κατ’ επέκταση την κατάθεση, το θησαυροφυλάκιο ή κάποιο ίδρυμα που βρίσκονται κατατεθειμένα χρήματα[1]. Το προσδιοριστικό “di Pieta” σημαίνει «του ελέους» κάτι το οποίο αναφέρεται στον φιλανθρωπικό χαρακτήρα του ιδρύματος [2]. Πράγματι η ίδρυση του στόχευε στην παροχή βοήθειας προς τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού, τα οποία θα είχαν τη δυνατότητα να δανείζονται μικρά ποσά, ώστε να καλύπτουν τις άμεσες ανάγκες τους, παραδίδοντας κάποια ενέχυρα, τα οποία κατόπιν θα έπαιρναν πίσω, καταβάλλοντας το πόσο προστιθέμενο του τόκου. Και ως προς αυτό το σημείο διαφοροποιούνται από τα άλλα αφιλοκερδή ιδρύματα.
Έτσι τα Monte έρχονται να καλύψουν την ανάγκη για ρευστότητα χρήματος σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την αγροτική οικονομία και κατ’ επέκταση την αστάθεια που αυτή επιφέρει. Πριν την εμφάνιση των Monti τη ζήτηση χρήματος κάλυπταν ιδιώτες δανειστές, Εβραίοι και Χριστιανοί καθώς και έμποροι-τραπεζίτες, οι οποίοι συχνά ένωναν τα συμφέροντα και τα κεφάλαια τους σχηματίζοντας οικονομικές ενώσεις τα “societas bachi”[3].
Τα πρώτα Monti ιδρύονται στην ιταλική Χερσόνησο μέσα σε ένα κλίμα οικονομικής ανάκαμψης, που ξεκίνησε από τις πρώτες δεκαετίες του 1400. το πρώτο ιδρύθηκε στην Περούτζια με ιδρυτή τον φραγκισκανό μοναχό Michele Carcano.[4]Στην περιοχή της κεντρικής Ιταλίας ιδρύθηκαν πρώτα σε μικρά και μεσαία αστικά κέντρα και στη συνέχεια σε μεγάλες πόλεις. Το ίδιο συνέβη και στη νότια, στην περιοχή του βασιλείου της Ναπόλεως όπου το1466 ιδρύθηκε το πρώτο στην Ακουίλα ενώ μόνο στο διάστημα 1561-1620 είχαν ιδρυθεί 70 νέα Monti . Ωστόσο στις περιοχές του βορρά ( Μιλάνο Φλωρεντία) παρατηρήθηκε μια πιο αργή εξάπλωση κάτι το οποίο μπορεί να ερμηνευτεί από το γεγονός ότι αυτές οι πόλεις διέθεταν σταθερούς οικονομικούς δεσμούς και συνεπώς πιο ανθηρή οικονομία[5].
Εμπνευστής και ιδρυτής των Monti υπήρξε το μοναχικό τάγμα των Φραγκισκανών Minori Osservanti. Ιδρυτής του τάγματος υπήρξε ο Φραγκίσκος από την Ασσίζη υιός ενός πλούσιου εμπόρου, ο οποίος ξεκίνησε με μια ομάδα οπαδών γύρω του να ασκήσει την ταπεινοφροσύνη και την απόλυτη φτώχεια, με σκοπό να αποτελέσει παράδειγμα αγνότητας σε έναν κόσμο διεφθαρμένο[6] . Ως προς τη συγκρότηση του το επαιτικό αυτό τάγμα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας συγκροτήθηκε από τρία αυτόνομα τμήματα-οικογένειες, των Frati Minori το οποίο διαιρέθηκε στους Minori Osservanti, Minori Cappuccini, Minori Conventuali και την οικογένεια των Clarisse το οποίο ήταν γυναικείο.[7]
Ετσι στόχος των Minori Osservanti ήταν με τα Monti να βοηθήσουν τα φτωχότερα στρώματα πληθυσμού ώστε να απεξαρτηθούν οικονομικά από τους Εβραίους δανειστές χρήματος, οι οποίοι συχνά δάνειζαν με τόκο 30% και 40% επί του αρχικού ποσού. Η εθνότητα αυτή, είναι γεγονός ότι επιδόθηκε περισσότερο στην εμπορία του χρήματος, δεδομένου πως η Καθολική εκκλησία απαγόρευε τον έντοκο δανεισμό στους πιστούς της, αφήνοντας τους πρόσφορο έδαφος να διεισδύσουν στην οικονομική ζωή των Χριστιανών, μέσα στα ίδια τα χριστιανικά κράτη. Το γεγονός αυτό πυροδότησε νέες εκδηλώσεις αντιεβραίκού πνεύματος, συνεπώς και την ανάγκη για εξεύρεση λύσης στα πλαίσια της οποίας εντάσσεται η ίδρυση των Monti. Είναι χαρακτηριστική η θέση του Ιταλού ιστορικού Alessandro Pastore , σύμφωνα με την οποία η ίδρυση και η λειτουργία τους υπήρξε προσπάθεια για τον περιορισμό της πιστωτικής δραστηριότητας των Εβραίων με ταυτόχρονη αντικατάστασή τους από τους Χριστιανούς[8].
Ωστόσο υπήρξαν φωνές αντίδρασης και διαμαρτυρίας για τον θεσμό των Monti di Pieta . Κυρίως από τα άλλα μοναχικά τάγματα που αφορούσαν στον έντοκο δανεισμό. Η πάροδος του χρόνου και η ευρεία εξάπλωση τους οδήγησαν στην αποδοχή τους τελικά από την επίσημη εκκλησία όταν το 1515 ο πάπας Λέων Ι΄ εξέδωσε βούλα με την οποία τα αναγνώριζε ως φιλανθρωπικά ιδρύματα ενώ ο τόκος κρίθηκε απαραίτητος για τον δανεισμό, αφού εξασφάλιζε τα λειτουργικά του έξοδα και τους μισθούς του προσωπικού[9].
[1] Χρήστος Θ. Δεσύλλας, Η Τράπεζα των Φτωχών το Monte di Pieta της Κέρκυρας (1630-1864), Αθήνα 2006, σ.29
[2] Αναστασία Παπαδία –Λάλα, Το Monte di Pieta του Χάνδακα (1613-Μέσα 17ου αιώνα). Συμβολή στην κοινωνική και οικονομική ιστορία της βενετοκρατούμενης Κρήτης, Αθήνα 1987, σ.19
[3] Χρ. Δεσύλλας, Η Τράπεζα των Φτωχών, σ.38
[4] Χρ. Δεσύλλας, ό.π., σ.41
[5] Χρ. Δεσύλλας, ό.π., σ.72-73
[6] Jacque Le Goff, Ο Πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, Θεσσαλονίκη 1993, σ.125
[7] Τα αίτια για την διαίρεση ήταν η αυστηρή τήρηση του μοναστικού κανόνα από τους Osservanti σε σχέση με τους κοινοβιακούς Conventuali και μετριοπαθείς Cappuccini,
[8] Χρ. Δεσύλλας, Η Τράπεζα των Φτωχών, σ. 115-116
[9] Αναστασία Παπαδία –Λάλα, Το Monte di Pieta του Χάνδακα, σ.22