Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και οι κίνδυνοι που προκύπτουν από την απεριόριστη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, αποτελούν αναμφίβολα περίπτωση προσβολής της προσωπικότητας του ατόμου.
Η πληροφοριακή τεχνολογία είναι δυνατόν να προσβάλει την προσωπικότητα, την ανεξαρτησία και γενικότερα την ελευθερία του ατόμου και εγκυμονεί τον κίνδυνο να μετατρέψει τον άνθρωπο σε «καθαρό πληροφοριακό αντικείμενο» 1.
Στον ελληνικό χώρο γρήγορα συνειδητοποιήθηκε η απειλή χειραγώγησης του ατόμου, κατηγοριοποίησής του και υπονόμευσης της ελευθερίας επικοινωνίας του, εφόσον η πληροφορία απεκτούσε πλέον μια άλλη διάσταση και ποιότητα αποτελώντας ένα νέο ανεξάρτητο μέγεθος, που χρησιμοποιείται χωρίς την παρεμβολή του ανθρώπινου παράγοντα ως φορέα οικονομικής αξίας και αντικείμενο συναλλαγής2.
Το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού ή της αυτοδιάθεσης πληροφοριών συνίσταται στην δυνατότητα του ατόμου να γνωρίζει, να αποφασίζει και να συμπροσδιορίζει πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις είναι δυνατή η επεξεργασία των πληροφοριών που τον αφορούν. Χωρίς να καθίσταται πληροφοριακό αντικείμενο αναπτύσσοντας ελεύθερα την προσωπικότητά του και συμβάλλοντας στη δημοκρατική διαδικασία και την πληροφοριακή συγκρότηση της πολιτείας 3.
Το δικαίωμα αυτό είναι γνωστό από τη νομολογία του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας. Αποτελεί ειδικότερη εκδήλωση του γενικού δικαιώματος αυτοδιάθεσης του ατόμου που εγγυώνται τα άρθρα 2 και 5 του Συντάγματος, παράλληλα δε εμπεριέχεται στο δικαίωμα-πλαίσιο της προσωπικότητας4.
Το δικαίωμα πληροφοριακής αυτοδιάθεσης παρέχει τη δυνατότητα στο άτομα να γνωρίζει, να παρακολουθεί και να ελέγχει ποιος και γιατί συλλέγει και διατηρεί πληροφορίες που το αφορούν, ώστε να προστατεύει τον εαυτό του.
Το περιεχόμενο του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών δεν περιορίζεται μόνο στη διασφάλιση ενός συγκεκριμένου χώρου, όπου το άτομο θα διαμορφώνει ελεύθερα την ιδιωτική του ζωή, αλλά για τη λειτουργία μιας ελεύθερης και δημοκρατικής κοινωνίας είναι αναγκαία η διεύρυνσή του προς την κατεύθυνση της συμμετοχής του ατόμου, ώστε να διασφαλισθεί η επικοινωνία του με τους τρίτους. Αυτή η συμμετοχή του ατόμου αποτελεί προϋπόθεση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των πληροφοριών, το οποίο αποκτά έτσι έντονη κοινωνική διάσταση 5.
Πρέπει να αναφερθεί ότι το συγκεκριμένο δικαίωμα εξασφαλίζει προστασία όχι μόνο έναντι της κρατικής αλλά και έναντι της ιδιωτικής εξουσίας. Αυτό γιατί η συνταγματική διάταξη κάνει λόγο για προστασία έναντι της συλλογής προσωπικών δεδομένων, χωρίς να διακρίνει σε σχέση με το ποιος συλλέςγει ή επεξεργάζεται. Στην πραγματικότητα η χρησιμοποίηση προσωπικών δεδομένων μπορεί να είναι ακόμη πιο επικίνδυνη για την αυτονομία του προσώπου, όταν γίνεται ανέλεγκτα από διάφορους ιδιώτες για ποικίλους, νόμιμους ή παράνομους σκοπούς, από ότι όταν γίνεται από την κρατική εξουσία 6.
Με τη νομοθετική κατοχύρωση του συνόλου της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα δικαώματα πληροφοριακού αυτοκαθορισμού κατοχυρώνονται ως μέσα αυτοπροστασίας του υποκειμένου των δεδομένων ενώ οι αντικειμενικές αρχές κατοχυρώνονται ως κανόνες αναγκαστικού δικαίου διαπερνώντας το υποκειμενικό στοιχείο του δικαιώματος 7.
1 Σπ. Σημίτης, Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και παιδεία. Προϋποθέσεις, επιπτώσεις, προοπτικές, Αρμενόπουλος, 1980, σ. 585 επ.
2 Α. Μήτρου, Τεχνολογία και Προστασία προσωπικών δεδομένων, στο έργο Η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας στο Εμπορικό Δίκαιο, 7ο Συνέδριο Ελλήνων Εμπορικολόγων, 1998, σ. 193 επ.
3 Ε. Σαατζίδου-Παντελίδου, Νέοι κανόνες δικαίου στο πλαίσιο της Νέας Οικονομίας, σ. 53
4 Κ. Ανθίμου , Το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού του ατόμου ως έκφανση του δικαιώματος επί της προσωπικότητας, σ. 135.
5 Α. Γέροντας, Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών. Μια νέα πρόκληση, σ.
31.
6Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Λ.Μήτρου « … είναι προφανές ότι, δεδομένων των οικονομικών εξελίξεων και της προόδου της τεχνολογίας, οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τη δραστηριότητα του ιδιώτη Μαμωνά είναι ίσως περισσότεροι από αυτούς που συνεπιφέρει η δράση ενός Κράτους-Λεβιάθαν, σε Σ. Μεγγλίδου-Σ. Παπαντωνιάδου, Αποκρατικοποίηση δημοσίων επιχειρήσεων και προστασία καταναλωτών, 1998, σ. 153.
7Β. Σωτηρόπουλος, Η συνταγματική προστασία των προσωπικών δεδομένων, εκδόσεις
Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2006, σ.53-55.