Ο Alessandro Filipepi, ευρύτερα γνωστός ως Sandro Botticelli (1445-1510), αποτελεί τον τελευταίο από τους μεγάλους δημιουργούς του φλωρεντινού quattrocento. Το έργο του διακρίνεται από ευρεία θεματολογία, ιδιαίτερη θέση στην οποία κατέχουν τα μυθολογικά θέματα. Το αριστούργημά μου είναι αναμφισβήτητα η Γέννηση της Αφροδίτης (περ. 1484), καμβάς διαστάσεων 172,5×278,5 εκ. στην Galleria degli Uffizi της Φλωρεντίας. Η Αφροδίτη, σε στάση αρχαιοελληνικού αγάλματος, είναι το σύμβολο της ιδανικής ομορφιάς. Γεννιέται από τον αφρό των κυμάτων, σύμφωνα με τον Ησίοδο, και μεταφέρεται στην ακτή, τριγυρισμένη από ρόδα, μέσα σε ένα μεγάλο κοχύλι που το έσπρωξαν με το φύσημά τους ο Ζέφυρος και η Χλωρίδα. Η Ώρα πλησιάζει την Αφροδίτη για να την τυλίξει με μια λουλουδάτη κάπα. Η σχέση ανάμεσα στα δύο γυναικεία πρόσωπα παραπέμπει στην κλασική εικονογραφία της βάπτισης του Χριστού από τον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή, προσθέτοντας στη μυθολογική αφήγηση ευρύτερους συμβολισμούς. Με το έργο αυτό, ο Botticelli καθιστά πρόδηλη την εξοικείωσή του με τη νεοπλατωνική φιλοσοφία της εποχής, η οποία πρέσβευε ότι οι αρχαίοι μύθοι προάνήγγειλαν τις χριστιανικές ιδέες. Ο πίνακας, που ήταν παραγγελία του Λορέντζο ντι Πιερφραντσέσκο των Μεδίκων, αντιπροσωπεύει μια σημαντική καινοτομία στη ζωγραφική της εποχής, καθώς είναι η πρώτη φορά που ένα μη θρησκευτικό θέμα παρουσιάζεται σε τόσο επιβλητικές διαστάσεις.
Εξετάζοντας προσεκτικά τον πίνακα, παρατηρούμε ότι ο Botticelli απέδωσε την Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα, της ομορφιάς και του γάμου, με λεπτά χαρακτηριστικά. Το κεφάλι της γέρνει ελαφρά προς τα δεξιά της, ενώ το βλέμμα της είμαι όμοιο με εκείνο που συναντάμε σε μερικές Παναγίες του. Τα μακριά ξανθά κυματιστά μαλλιά της σχεδιάστηκαν με μεγάλη λεπτομέρεια. Η στάση της Αφροδίτης, που με το ένα της χέρι ακουμπά απαλά στο στήθος της, και με το άλλο χρησιμοποιεί τα μαλλιά της για να καλύψει τη γύμνια της, θυμίζει το κλασικό γλυπτό της Αγνής Αφροδίτης. «Είναι τόσο όμορφη, ώστε δεν προσέχουμε τον αφύσικα μακρύ λαιμό, τους πολύ χαμηλούς ώμους και τον περίεργο τρόπο με τον οποίο ενώνεται με τον κορμό το αριστερό χέρι… Οι ελευθερίες που πήρε ο Μποττιτσέλλι σε σχέση με τη φύση, για να πετύχει ένα χαριτωμένο περίγραμμα… ενισχύουν την αίσθηση ενός απέραντα αβρού και λεπτού πλάσματος, που έφτασε στις ακτές μας σαν ουράνιο δώρο» (Gombrich E.H, 1998: 264).
Το έργο βρίσκεται σε πλήρη αρμονική σύνθεση. Τα ροζ τριαντάφυλλα που αιωρούνται στο φόντο παραπέμπουν στο μύθο, σύμφωνα με τον οποίο το τριαντάφυλλο γεννήθηκε μαζί με την Αφροδίτη και έγινε ο αγαπημένος της. Το τριαντάφυλλο είναι το σύμβολο του έρωτα και η Αφροδίτη η θεά του. Γύρω απ’το κοχύλι που μεταφέρει την Αφροδίτη στην ακτή υπάρχουν αφρισμένα κύματα. Σε άλλα όμως σημεία, τα κύματα είναι λιγότερα και το μοτίβο που σχηματίζεται σε σχήμα V χάνεται στο φόντο. Η Ώρα αντιπροσωπεύει την άνοιξη, στη διάρκεια της οποίας τα λουλούδια ανθίζουν και η φύση αναγεννάται. Είναι ντυμένη με ένα λευκό χιτώνα στολισμένο με κρίνους και μια ζώνη από ροζ τριαντάφυλλα. Γύρω από το λαιμό της υπάρχει μια γιρλάντα με μύρτα, που είναι το ιερό φυτό της Αφροδίτης και το σύμβολο της αιώνιας αγάπης. Στο βάθος δεξιά του πίνακα, το δάσος με τις πορτοκαλιές και τα μικρά λευκά άνθη πορτοκαλιάς με χρυσές κουκίδες. Στους λεπτούς κορμούς των δένδρων παρατηρούμε τις φωτεινές γραμμές με διαγώνιες πινελιές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αλμπάνη Τζ.-Κασιμάτη Μ., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος Α, ΕΑΠ, Πάτρα, 2001
- Art Gallery, Botticelli, Τόμος 7, Εκδόσεις DeAgostini, Αθήνα, 2003
- Châtelet Albert-Groslier Bernard Philippe, Ιστορία της Τέχνης-Larousse, Τόμος 3, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα, χχ
- Gombrich E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, Εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα, 21998
- Honour Hugh-Fleming John, Ιστορία της Τέχνης, Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα, 1998