Η άποψη του Σωκράτη περί ακρασίας

Ο Σωκράτης εκθέτει τις απόψεις του περί ακρασίας σε διαλόγους που αφορούν το ζήτημα της αρετής και κατά πόσο αυτή διδάσκεται. Παρουσιάζεται μια από τις βασικές του δοξασίες, σύμφωνα με την οποία κανείς δεν πέφτει σε λάθος με τη θέλησή του αλλά το αισχρό και το κακό το πράττουν όλοι χωρίς να το επιθυμούν[1]. Αρνείται την άποψη των πολλών πως η αιτία της ακρασίας είναι η ήττα από τις ηδονές[2] και πιστεύει απόλυτα στην έλλογη ψυχή του ανθρώπου, τοποθετώντας το ζήτημα σε γνωσιολογικά πλαίσια.

Ο Σωκράτης αρχίζει με την κοινώς αποδεκτή θέση πως το κακό ταυτίζεται με τη λύπη και το αγαθό με την ηδονή. Όμως, πολλάκις η ίδια η χαρά λέγεται κακό, όταν στερεί μεγαλύτερες ηδονές απ’ όσες η ίδια παρέχει ή προετοιμάζει μεγαλύτερες λύπες απ’ όση ευχαρίστηση δίνει. Αντίστοιχα, η λύπη  ονομάζεται αγαθό, όταν μας γλυτώνει από μεγαλύτερες στενοχώριες απ΄ όσες αυτή φέρνει μέσα της ή προετοιμάζει μεγαλύτερες ηδονές από τις λύπες που παρέχει[3]. Συνεπώς, υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δε γνωρίζει το μέτρο που θα του επέτρεπε τον ακριβή υπολογισμό των ηδονών και των λυπών. Έτσι, άλλοτε επιλέγει την ευχαρίστηση που απορρέει από μία πράξη, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του τον ενδεχόμενο πόνο ή λύπη που θα ακολουθήσει αργότερα. Ενώ άλλοτε διαλέγει τη λύπη ή τον πόνο, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του την ενδεχόμενη ευχαρίστηση που θα ακολουθήσει αργότερα. Εμποδίζεται λοιπόν από άμεσες ηδονές[4]. Ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι κάτι που κάνουμε καλό σε σχέση με κάποιο μεμονωμένο παράγοντα κρίσης δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καλό. Παράλληλα, καθώς η ηδονή ταυτίζεται με το αγαθό δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι νικιέται από την ηδονή, συνεπώς από τα αγαθά και πράττει τα κακά. Στον Πρωταγόρα το ηθικώς καλό ανάγεται στο περισσότερο και μακροχρόνια ευχάριστο, στο γενικό καλό.

Ο Πρωταγόρας, αν και το αρνείται, θεωρεί τη γνώση κάτι ανίσχυρο και αυτό επειδή ουσιαστικά δε ξέρει τη διαφορά ανάμεσα στη γνώση και τη γνώμη. Ο μεγάλος φιλόσοφος αντίθετα καταλήγει πως η επιλογή είναι επιστήμη και μόνο με την έλλειψη αυτής ως προς την εκλογή ανάμεσα στη λύπη και στην ηδονή οδηγείται κανείς στο λάθος δρόμο[5]. Ο Σωκράτης πιστεύει ότι ο άνθρωπος ο οποίος πράττει κάτι που γνωρίζει ότι είναι κακό δεν κατέχει τη γνώση του κακού αλλά μόνο μια γνώμη[6]. Με άλλα λόγια ο φιλόσοφος του 5ου αι.π.Χ. αρνείται την ύπαρξη της ακρασίας καθώς ουδείς εκών κακός. Μόνο η εσφαλμένη κρίση οδηγεί τη βούληση του ανθρώπου στο κακό και αυτός που το γνωρίζει οπωσδήποτε το αποφεύγει. Δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι κάποιος  άνθρωπος γνωρίζει το αγαθό και παρά ταύτα πράττει το κακό. Χωρίς αμφιβολία όμως αναγνωρίζει ότι είναι δυνατόν και μάλιστα πολύ αληθοφανές όχι όλοι να μπορούν να κατέχουν αυτή τη νόηση. Υποστηρίζει ότι η πηγή κινήτρων όλων των ανθρώπων είναι το γενικό μας καλό. Κατ’ επέκτασιν, είναι αδύνατο να ενεργήσουμε χωρίς να θεωρήσουμε ότι προωθεί αυτό ακριβώς[7]. Ως παράδειγμα μπορούμε να προβάλουμε τη διαφορά ανάμεσα στη συμπεριφορά του γενναίου και του δειλού στο πόλεμο. Ο άνανδρος λιποτακτεί επειδή νομίζει ότι το υπέρτατο αγαθό που διαθέτει είναι η ζωή του, δε γνωρίζει ότι υπάρχουν κακά πολύ φοβερότερα από το θάνατο. Ο ανδρείος όμως το γνωρίζει.