ΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΠΑΝΘΕΟΝ ΚΑΙ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΘΕΟΤΗΤΕΣ

Οι αρχαίοι Έλληνες εκδήλωναν ατομικά και συλλογικά έντονο το συναίσθημα της θρησκευτικότητας και της ευσέβειας προς τους θεούς. Όταν ο θεσμός της πόλις -κράτος εγκαθιδρύεται ως μια νέα κοινωνική και πολιτική οργάνωση δημιουργείται και η πολιτική θρησκεία στην οποία εξέχουσα θέση κατέχουν οι θεοί του Ολύμπου. Σταδιακά, υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις παλιές λατρείες της πόλης και σε αυτές που καθιερώθηκαν μετέπειτα με τελικό αποτέλεσμα την εμφάνιση «πολιούχων» θεοτήτων. Στην αρχαία Αθήνα της κλασικής εποχής η λατρεία του δωδεκάθεου ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας της πόλης, το επίσημο κέντρο της Αθήνας ήταν ο βωμός των δώδεκα θεών του Ολύμπου, που βρισκόταν στο θρησκευτικό κέντρο της πόλης στην Ακρόπολη. Το αττικό πάνθεον, λοιπόν, περιελάμβανε τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, ξένες, τοπικές προϋπάρχουσες και δευτερεύουσες θεότητες. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζαν οι γυναικείες θεότητες από τις οποίες η πόλη των Αθηνών τιμούσε ως προστάτιδα – θεά την Αθηνά.

Η Αθήνα δεν ήταν η μόνη πόλη που λατρευόταν η Αθηνά αλλά ήταν η πιο γνωστή και ισχυρή πόλη. Η Αθηνά Παρθένος παρουσιάζεται ως ρωμαλέα μορφή που από τη μία εμφανίζεται ως επόπτρια σε μία από τις πιο χαρακτηριστικές γυναικείες ασχολίες που είναι η ύφανση και από την άλλη ασχολείται με τη λογοτεχνία, τις καλές τέχνες και τέλος εμφανίζεται ως ένοπλος πολεμιστής. Η θεά συνδέεται, επίσης, με την ευφορία της γης από το μύθο με την ελιά κατά τον οποίο έγινε προστάτιδα της πόλης επειδή έκανε να φυτρώσει μια ελιά στη θέση της αλμυρής πηγής που είχε προσφέρει ο Ποσειδώνας στην Ακρόπολη. Από τα μνημεία της Ακρόπολης τρία ήταν αφιερωμένα στη προστάτιδα – θεά ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο και το ιερό της Νίκης. Η Αθηνά είχε, επίσης, μία «συμπληρωματική» θεά, την θεά Ειρήνη στην οποία πρόσφεραν θυσία στη γιορτή Συνοίκια που γινόταν τον Ιούλιο προς τιμήν της Αθηνάς σε ανάμνηση της υπαγωγής από τον Θησέα των αγροτικών κοινοτήτων της Αττικής στην πόλη της Αθήνας.

Άλλη γυναικεία θεότητα στην οποία απέδιδαν τιμές ήταν η Εστία η παρθένα θεά του πανθέου του Ολύμπου. Η Εστία ήταν το κέντρο του ελληνικού σπιτιού, ως οικογενειακός βωμός ήταν το σημείο πολλών οικογενειακών τελετών. Σε πολλές ελληνικές πόλεις το πρυτανείον, το δημαρχείο δηλαδή, περιείχε μία δημόσια εστία το οποίο θεωρούνταν το κέντρο της πόλης, το έμβλημα της πολιτικής ενότητας. Στην Αθήνα βρισκόταν στο κέντρο του δρόμου της Αγοράς και της Ακρόπολης, στο οποίο είχε τοποθετηθεί ένα άγαλμά της και μία φωτιά που ήταν διαρκώς αναμμένη.

Η Άρτεμη η παρθένα θεά του κυνηγιού λατρευόταν επίσης στην αρχαία Αθήνα. Η Άρτεμη η οποία ήταν η δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα θεωρείται ακόμη συμπαραστάτης των γυναικών σε τρείς σταθμούς της ζωής τους. Την μνημόνευαν, αρχικά, κατά την έναρξη της εμμηνόρροιας, έπειτα λίγο πριν το γάμο και τέλος κατά την ώρα των ωδίνων του τοκετού. Στην κλασική εποχή ήταν η προστάτιδα του τοκετού και είχε συγχωνευθεί με μία κατώτερη θεά την Ειλείθυια η οποία ήταν κόρη του Δία και της Ήρας.

Η Ήρα ανήκει στις θεές – μητέρες και είναι προστάτιδα της γαμήλιας τελετής και του γάμου, προς τιμήν της γινόταν γιορτές το μήνα Γαμηλιώνα. Μία ακόμη θεά -μητέρα είναι και η Δήμητρα η οποία είναι η προστάτιδα των δημητριακών και της καλλιέργειας. Η Δήμητρα κατέχει εξέχουσα θέση στις γιορτές της Αθήνας μαζί με την κόρη της Περσεφόνη.

Κάποιες μικρότερες τοπικές θεότητες που είχαν απομείνει αναφέρονταν στον όρκο των εφήβων που έδιναν όταν εγγράφονταν δημότες, όπως η Άγλαυρος, η Θαλλώ και η Αυξώ. Ο όρκος που έδινε ο μελλοντικός πολίτης φανέρωνε ότι αποτελούσε όχι μόνο πολιτική αλλά και θρησκευτική πράξη. Η θεά Εκάτη, ακόμη, μία ανήσυχη ξένη θεότητα, προστάτρια των ορφικών και των μάγων φερμένη από τη Θράκη. Η Εκάτη είναι σεληνιακή και χθόνια, ενώ η λαϊκή πίστη τη φανταζόταν φοβερή θεότητα του Κάτω Κόσμο. Έχοντας μεγάλη μαγική δύναμη γνώριζε όλες τις ερωτικές συνωμοσίες. Τον 4ο αιώνα πολλαπλασιάστηκε η λατρεία περιθωριακών θεοτήτων, χαρακτηριστική θεότητα ο Άδωνις που ήταν άγνωστος στο πολιτικό πάνθεο.

Από τον 6ο αιώνα π.Χ. υπήρξαν στην Ελλάδα και δείγματα αθεΐας, τα περισσότερα στην εποχή των σοφιστών. Στην αρχαία Αθήνα έβλεπαν με ύποπτο μάτι τους άθεους, θεωρούσαν ότι δεν μπορούσε να είναι καλός Αθηναίος πολίτης χωρίς να πιστεύει στη δύναμη της Αθηνάς και πρόσβαλαν έτσι τους νόμους της πόλης. Για λόγους αθεΐας έγιναν πολλές δίκες στην Αθήνα με πιο χαρακτηριστική αυτή του Σωκράτη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μήλιος Α. – Μπιργάλιας Ν. – Παπαευθυμίου Ε., Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι, Τόμος Α’, Ελληνκό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2000.

Flaceliere R., Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1983.

Blundell S., Γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004.

This entry was posted in Ιστορία and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *