Πρέπει πρώτα απ’ όλα να ορίσουμε μερικές βασικές έννοιες, ιδιαίτερα τις έννοιες της οικογένειας, της συγγένειας και του γάμου. Μία οικογένεια είναι μία ομάδα προσώπων συνδεόμενων άμεσα με σχέσεις συγγένειας, τα ενήλικα μέλη της οποίας αναλαμβάνουν την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών. Οι σχέσεις συγγένειας είναι σχέσεις μεταξύ ατόμων που δημιουργούνται είτε μέσω του γάμου ή μέσω των γραμμών καταγωγής που συνδέουν τους συγγενείς εξ αίματος. Ο γάμος μπορεί να οριστεί ως μία κοινωνικά αναγνωρισμένη και αποδεκτή σεξουαλική ένωση μεταξύ δύο ενήλικων ατόμων. Όταν δύο άτομα παντρεύονται, καθίστανται συγγενείς του συντρόφου μέσω του γάμου.
Οι οικογενειακές σχέσεις αναγνωρίζονται πάντα στα ευρύτερα πλαίσια των συγγενικών ομάδων. Σε όλες στην πραγματικότητα τις κοινωνίες μπορούμε να επισημάνουμε αυτό που οι κοινωνιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι ονομάζουν πυρηνική οικογένεια, δύο ενήλικες που ζουν μαζί σε ένα σπιτικό με τα δικά τους παιδιά ή τα υιοθετημένα παιδιά τους. Στις περισσότερες παραδοσιακές κοινωνίες η πυρηνική οικογένεια αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου συγγενικού δικτύου του ενός ή του άλλου τύπου. Όταν στενοί συγγενείς, άλλοι από το παντρεμένο ζευγάρι και τα τέκνα του, ζουν είτε στο ίδιο σπιτικό είτε σε στενή και συνεχή σχέση μεταξύ τους, τότε μιλάμε για εκτεταμένη οικογένεια. Μία εκτεταμένη οικογένεια μπορεί να περιλαμβάνει παππούδες και γιαγιάδες, αδέλφια και τις συζύγους τους, αδελφές και τους συζύγους τους, θείους/ θείες και ανίψια.
Στις δυτικές κοινωνίες ο γάμος, και επομένως η οικογένεια, συνδέονται με τη μονογαμία. Ο νόμος δεν επιτρέπει σε έναν άνδρα ή σε μία γυναίκα να παντρευτεί με περισσότερα ταυτόχρονα από ένα άτομα. Η μονογαμία δεν αποτελεί το συνηθέστερο τύπο γάμου σε ολόκληρο τον κόσμο.
Οι σημαντικότερες από τις μεταβολές που σημειώνονται ανά τον κόσμο στο θεσμό της οικογένειας είναι οι ακόλουθες:
- Η επίδραση των εκτεταμένων οικογενειών και των άλλων συγγενικών ομάδων μειώνεται.
- Υπάρχει μία γενική τάση προς ελεύθερη επιλογή συζύγων.
- Τα δικαιώματα των γυναικών αναγνωρίζονται ευρύτερα, τόσον όσον αφορά το γάμο όσο και τις οικογενειακές αποφάσεις.
- Οι γάμοι μεταξύ συγγενών γίνονται όλο και πιο σπάνιοι.
- Υψηλότερα επίπεδα σεξουαλικής ελευθερίας αναπτύσσονται σε κοινωνίες που ήταν πολύ περιοριστικές.
- Υπάρχει μία γενική τάση επέκτασης των δικαιωμάτων του παιδιού.
- Σύναψη συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ετερόφυλων προσώπων με το οποίο οργανώνουν τη συμβίωσή τους.
Θα ήταν λάθος να υπερβάλουμε την σημασία των μεταβολών αυτών ή να πιστέψουμε πως η πυρηνική οικογένεια έχει καταστεί παντού η κυρίαρχη μορφή. Στις περισσότερες κοινωνίες σήμερα οι εκτεταμένες οικογένειες εξακολουθούν να αποτελούν τον κανόνα, και παραδοσιακές οικογενειακές πρακτικές εξακολουθούν να διατηρούνται.