Η σχολική φοβία ως όρος χρησιμοποιείται συχνά με λάθος τρόπο από γονείς και εκπαιδευτικούς προκειμένου να περιγράψουν τη στάση ενός παιδιού ή εφήβου απέναντι στην παρακολούθηση του σχολείου. Το 80% των παιδιών σχολικής ηλικίας, παρουσιάζουν κάποια στιγμή απροθυμία να μεταβούν στο σχολικό χώρο, χωρίς ωστόσο να είναι δυνατό να γίνει λόγος για σχολική φοβία (Herbert, 1998).
Η σχολική φοβία συνιστά διαταραχή που εκκινεί από τη δυσλειτουργική σχέση μητέρας-παιδιού, η οποία όμως επηρεάζει τη δυναμική του συνόλου της οικογένειας. Στην κλινική βιβλιογραφία ο όρος σχολική φοβία χρησιμοποιείται για πρώτη φορά από τους Johnson et al. (1941 στο Last et al., 1987) και αφορά σε ένα σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από φόβο του παιδιού να εγκαταλείψει τη μητέρα και δευτερευόντως από φόβο για το σχολείο. Έτσι, βασικό κριτήριο για τη διάγνωση της σχολικής φοβίας είναι το άγχος αποχωρισμού που βιώνεται από τη μητέρα και από το παιδί.
Αφορά στο 8% των παιδιών που απευθύνονται στις παιδοψυχιατρικές κλινικές και στο 1% έως 2% του συνόλου των μαθητών. Εμφανίζεται με υψηλότερη συχνότητα σε μαθητές ηλικίας 5-7 ετών, ηλικία που σηματοδοτεί την είσοδο του παιδιού στο σχολικό σύστημα και συνδέεται με το άγχος αποχωρισμού, στην ηλικία των 11 ετών με τη μετάβαση του παιδιού από το δημοτικό στο γυμνάσιο και τέλος στην ηλικία των 14 ετών και άνω, όπου συνήθως συνυπάρχουν και άλλες σοβαρότερες ψυχιατρικές διαταραχές (Καϊλα και συν., 1994). Στην περίπτωση κατά την οποία ο αποχωρισμός συνιστά το κύριο γνώρισμα, η μέση ηλικία έναρξης είναι μικρότερη των 10 ετών, ενώ στην περίπτωση κατά την οποία το βασικό γνώρισμα είναι η άρνηση, η μέση ηλικία έναρξης είναι ανώτερη των 10 ετών (Blagg & Yule, 1994).
Αρχικά ο όρος σχολική άρνηση χρησιμοποιούνταν για να χαρακτηρίσει τα παιδιά εκείνα που απουσίαζαν από τις σχολικές τους υποχρεώσεις για οποιονδήποτε λόγο. Γινόταν διάκριση ανάμεσα στα παιδιά που σημείωναν απουσίες λόγω της διάθεσής τους για εναντίωση ή λόγω απείθειας και ανυπακοής και σε εκείνα που απουσίαζαν λόγω νευρωτικών συμπτωμάτων (άγχος). Στη συνέχεια διεξήχθη πλήθος ερευνών προκειμένου να εντοπιστούν οι λόγοι απουσίας από τις σχολικές αίθουσες με αποτέλεσμα να καταλήξουν στο διαχωρισμό των παιδιών σε εκείνα με σχολική φοβία, με σχολική άρνηση λόγω άγχους αποχωρισμού και στους σκασιάρχες (DeAngelis, 2009).
Τα κυριότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το παιδί με σχολειοφοβία είναι τα εξής: άρνηση έλευσης στο σχολείο που συνοδεύεται από λογικοφανείς δικαιολογίες, απουσία από τα σχολικά μαθήματα παρά τις ικανοποιητικές επιδόσεις του, φοβική αντίδραση στη θέα του σχολικού κτιρίου, θετικά συναισθήματα και απουσία άγχους κατά την παραμονή του στο σπίτι παρουσία της μητέρας (Καϊλα και συν., 1994).
Σύμωνα με τον Herbert (1999) η άρνηση για σχολική φοίτηση παρουσιάζει κατά κανόνα μια σταδιακή εμφάνιση και κλιμάκωση. Στη συμπτωματολογία συμπεριλαμβάνονται η νευρικότητα, η ευερεθιστότητα, διαταραχές του ύπνου, γαστρεντερολογικές εκδηλώσεις, κυρίως εμετοί, κοιλιακό άλγος, διάρροιες, ναυτία, κεφαλαλγίες. Τα προαναφερόμενα συμπτώματα συνιστούν τη συνήθη επιχειρηματολογία του παιδιού και του εφήβου σχετικά με την απουσία από το σχολείο, η οποία εκκινεί από μία αρχική απροθυμία και αναφορά των εν λόγω αιτιάσεων και φθάνει έως και την αμετακίνητη άρνηση να πάει στο σχολείο.
Οι βασικές θεραπευτικές παρεμβάσεις για την εν λόγω διαταραχή είναι η ψυχαναλυτική, η γνωσιακή-συμπεριφοριστική και η συστημική. Αξίζει να αναφερθεί ότι παρά τη διαφορετική οπτική και το διαφορετικό θεραπευτικό σχεδιασμό, κοινό παρονομαστή, συνιστά η προτεραιότητα της άμεσης επιστροφής του παιδιού στο σχολικό πλαίσιο (Herbert, 1999).
Βιβλιογραφία
Blagg, N., & Yule, W. (1994). School phobia. In T. H. Ollendick, N. J. King, & W. Yule (Eds.), International handbook of phobia and anxiety disorders in children and adolescents (pp. 169-186). New York: Plenum.
DeAngelis, D. L. (2009). A survey of school psychologists’ knowledge of school refusal behaviour and intervention strategies. Indiana University of Pennsylvania (Thesis).
Herbert, M. (1998). Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας. Τόμος Α. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Herbert, M. (1999). Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Johnson, A. M., Falstein, E. I., Szurek, A. A, et al. (1941). School phobia. Am J Orthopsychiatry, 11, 702-711 ευρεθέν στο Last C. G., Francis, G., Hersen, M., et al. (1987). Separation anxiety and school phobia: a comparison using DSM-III criteria. Am J Psychiatry, 145 (5), 653-657.
Καϊλα, Μ., Πολεμικού, Ν. & Ξανθάκου, Γ. (1994). Η σχολική φοβία: η Αλίκη στο χώρο της οικογένειας και του σχολείου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.