Η έννοια της ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης του άρθρου 15 Π.Κ.

H ιδιαίτερη νομική υποχρέωση του δράστη να προβεί σε συγκεκριμένη
ενέργεια, αποτελεί βασικό στοιχείο που πρέπει να συντρέχει για τη στοιχειοθέτηση
της αντικειμενικής υπόστασης των μη γνησίων εγκλημάτων παράλειψης και τη
θεμελίωση της εφαρμογής του άρθρου 15 του Ποινικού Κώδικα στην εκάστοτε
κρινόμενη περίπτωση.
Καθώς, λοιπόν, γίνεται λόγος για ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, είναι φανερό
ότι αυτή θα πρέπει να είναι ειδική, και όχι γενική. Συνεπώς, νομικές υποχρεώσεις
που είναι γενικές και απευθύνονται σε όλους τους κοινωνούς, δεν είναι ιδιαίτερες και
δεν στοιχειοθετούν αξιόποινη πράξη, εφόσον φυσικά η μη τήρηση τους δεν
θεμελιώνει κάποιο γνήσιο έγκλημα παράλειψης (Μυλωνόπουλος, 2007). Επιπλέον, η
υποχρέωση πρέπει να είναι και νομική, δηλαδή να θεμελιώνεται σε κάποια διάταξη
νόμου και δεν αρκεί η ύπαρξη ηθικής απλώς επιταγής.
Όσον αφορά τις πηγές από τις οποίες προέρχεται η ιδιαίτερη νομική
υποχρέωση του δράστη από τη θεωρία και τη νομολογία γίνεται σχεδόν ομόφωνα
δεκτό ότι αυτές είναι κατά βάση οι εξής: α) ο νόμος, β) η σύμβαση και γ) η
προγενέστερη επικίνδυνη ενέργεια. Ως νόμος εννοείται κάθε νομική διάταξη ή
σύμπλεγμα διατάξεων, καθώς και το έθιμο στις περιπτώσεις που καθιερώνει κανόνα
δικαίου. Σχετικά με την δεύτερη πηγή ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης, γίνεται δεκτό
ότι για τη θεμελίωση της δεν έχει τόση σημασία η σύμβαση καθ’εαυτή με την οποία
κάποιος αναλαμβάνει προστατευτικά καθήκοντα έναντι κάποιου άλλου, αλλά η
πραγματική ανάληψη των καθηκόντων αυτών. Η σύμβαση μπορεί να είναι έγκυρη ή
άκυρη, αλλά θα πρέπει πάντα ο υπόχρεος να έχει αναλάβει πραγματικά τα
καθήκοντα που αποτελούν αντικείμενο της δέσμευσης ή τουλάχιστον να έχει
παραπλανήσει το φορέα του εννόμου αγαθού ότι πρόκειται να τα εκπληρώσει. Στην
τρίτη κατηγορία της προγενέστερης επικίνδυνης ενέργειας ανήκει κάθε ενέργεια που
κατά την κοινή πείρα δύναται να προκαλέσει τη βλάβη του εννόμου αγαθού η οποία
και τελικά επήλθε. Για παράδειγμα, όταν ένας εργολάβος ανεγείρει οικοδομή με
σοβαρά οικοδομικά λάθη που δύνανται να προκαλέσουν την κατάρρευσή της και να
προκαλέσουν το θάνατο ανθρώπων, έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να άρει αυτές
τις κακοτεχνίες, διότι με την προγενέστερη επικίνδυνη ενέργεια της ελαττωματικής
κατασκευής ελαττωματικής οικοδομής δημιούργησε κίνδυνο βλάβης του εννόμου
αγαθού της ζωής πολλών ανθρώπων, οπότε βαρύνεται πλεόν με την ιδιαίτερη νομική
υποχρέωση να αποτρέψει την πραγμάτωση αυτού του κινδύνου.
Δεδομένων των διατυπώσεων αυτών, προκειμένου να είναι σαφώς και
επαρκώς αιτιολογημένη κάθε σχετική δικαστική απόφαση, θα πρέπει σε αυτή να
αναφέρεται ρητά η ύπαρξη ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης και η συγκεκριμένη πηγή
στην οποία αυτή θεμελιώνεται. Η παραπάνω απαίτηση είναι ορθή, καθώς χωρίς την
σαφή οριοθέτηση των περιπτώσεων ύπαρξης ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης,
υπάρχει ο κίνδυνος απαγορευμένης διεύρυνσης του αξιοποίνου.