Η θεολογική προσφορά του Μεγάλου Βασιλείου

Ο Μέγας Βασίλειος θεωρείται ο πατέρας της εκκλησίας που
θεμελίωσε αυτό που ονομάζεται Καππαδοκική θεολογία .Γεννήθηκε το
330 μ.Χ. στη Νεοκαισάρεια του Πόντου .Από μικρή ηλικία έτυχε
χριστιανικής μορφώσεως ,κυρίως από την γιαγιά του Μακρίνα .Κατά τη
διάρκεια των σπουδών του διακρίθηκε για τις επιδόσεις του στη
ρητορική ,τη φιλοσοφία ,τη φιλολογία .Αρχικά σπούδασε στη Καισάρεια
,στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη και τέλος στην Αθηνά το 352
,οπού συνδέθηκε με στενή φιλία με τον άλλο μεγάλο της Καππαδοκίας
,τον οποίο γνώριζε ήδη από την εποχή των σπουδών του στην
Καισάρεια ,τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο .΄Μετά το πέρας των
σπουδών στην Αθήνα ,ο Βασίλειος επέστρεψε στο πατρικό σπίτι του τα
Αννυσα της Καππαδοκίας το έτος 356.Το 358 μετα την εκδημία του
νεότερου αδερφού του ,Ναυκρατιου ,η οποία σημάδεψε την όλη
πορεία του Βασιλείου ,τοποθετείται το βάπτισμα του ,πιθανώς από τον
επίσκοπο Διανιο .
Το 358-359 ο Βασίλειος πραγματοποιεί ταξίδια στην Αίγυπτο
,Παλαιστίνη ,Συρία ,Μεσοποτάμια σε φημισμένα μοναστικά κέντρα
συλλέγοντας πνευματικές εμπειρίες .Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος πάρα
τη θέληση σου από τον Ευσέβιο ,διάδοχο του Διανιου το 362 .Μετα το
θάνατο του Ευσέβιου το 370 εξελέγη Επίσκοπος Καισάρειας πάρα τα
σφοδρές αντιδράσεις των Αρειανών .Ανεβαίνοντας στον επισκοπικό
θρόνο είχε να μεριμνήσει για τον οργάνωση της Εκκλησίας ,τη κοινωνία
,την καταπολέμηση των αιρέσεων .
Σε καιρό λιμού προσέφερε στους πάσχοντας κάθε είδους βοήθειας
Αγκάλιασε γέροντες ,τα παιδιά ,τις γυναίκες και τους άνδρες ,τους
ασθενείς και φρόντισε για την καθημερινή διατροφή τους .Οικοδόμησε
κοντά στην Καισάρεια ένα συγκρότημα πτωχοκομείου και νοσοκομείου
,τη Βασιλειαδα ,που έγινε το ταμείο της ευσεβείας και της αγάπης .
Κατά τα χρόνια της επισκοπικής του διακονίας είχε να αντιπαλέψει κατά
πολλών δυσχερειών . Ο αυτοκράτορας Ουαλης αποφασισε να
εισαγάγει με τη βία στην Καππαδοκία τον Αρειανισμό. Γι΄αυτό το
372μ.χ έστειλε το έπαρχο Μοδεστο ,για να πείσει τον άγιο να δεχτεί τις
κακοδοξίες των αιρετικών μεταχειριζόμενος κάθε μέσο : δήμευση
περιουσίας ,εξορία ,βασανιστήριά ,θάνατο .Με τον ανεκτίμητο πλούτο των αρετών του καθοδήγησε το ποίμνιο του Χριστού και κοσμημένος με
αυτές εξεδημησε προς Κύριον το 378 μ.Χ. σε ηλικία 48 ετών .
Ο Μ. Βασίλειος συνδυάζοντας πρακτική ιδιοφυΐα ,φιλοσοφική σκέψη
και θεολογική ακρίβεια ,κατέστη πρότυπο ποιμεναρχούν συγγραφέως
και θεολόγου .Μέχρι το τέλος την ζωής του επι 28 έτη ,παρήγαγε
συγγραφικό έργο τόσο σπουδαίο σε έκταση και ποιότητα ,ώστε να
τοποθετηθεί στη πρώτη γραμμή των χριστιανών συγγραφέων όλων των
εποχών .
Η θεολογική δράση του Μ. Βασιλείου επεκτείνεται στα χρόνια των
ερίδων της Οικουμενικής συνόδου (361-381) με την εμφάνιση του νέου
θεολογικού προβλήματος για τη φυσική θεότητα του Αγίου Πνεύματος
.Η προσφορά του στην ορθόδοξη θεολογία βασίζεται στους δυο
πυλώνες : την αποδοχή του δόγματος της Νίκαιας της αναγνώρισης της
θεότητας του Υιού και τη θεότητα του Αγίου Πνεύματος .Οι αποφάσεις
της συνόδου της Νίκαιας (325) δεν έγιναν αποδέκτες .Τις απέρριψαν οι
αρειανοί οι οποίοι δυσκολεύονταν να δεχτούν τον όρο ‘ ομοούσιος τω
πατρί ‘ για τον Ιησού και Λόγο με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν
καινούργιες ημιαρειανικες ομάδες .Οι ομοιοι,ανόμοιοι ,ομοιοιυσιανοι
με βάση τη στάση τους απέναντι στον όρο ομοούσιος .
Μέχρι το 365 το βάρος της εκπροσώπησης και της υπεράσπισης της
ορθοδοξίας το είχε αναλάβει ο Μέγας Αθανάσιος .Τότε εμφανίζεται ο
Ευνομιος με τη γνωστή διδασκαλία του ως νεοαρειανισμος και
προσέδωσε νέα επιχειρήματα στον θεολογικά εξαντλημένο αρειανισμό
σκυτάλη της προάσπισης πέρασε στα χέρια του Μ. Βασιλείου .Διάκονος
ακόμα μετείχε το 360 ως παρατηρητής της συνόδου
Κωνσταντινουπόλεως .Ο Ευνομιος εκδιώχθηκε από την επισκοπική έδρα
του και σύνταξε την απολογία του. με αριστοτελική έμπνευση και
λογική επίκληση βιβλικών χωρίων κατοχυρώνει το ενιαίο του Θεού
προβάλλοντας του την αγεννησια ,από την οποία αποκλείει τον Υιό και
το Άγιο Πνεύμα ,τα δυο πρώτα κτίσματα .
Ο Βασίλειος αποφάσισε να αντικρούσει τον Ευνόμιο ανατρέποντας
τις βασικές θέσεις του με το έργο του ‘ Ανατρεπτικός Απολογητικού του
δυσσεβούς Ευνομιου ‘ .Το έργο προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους
θεολογικούς κύκλους και επέβαλε τον Μ. Βασίλειο ως θεολόγο μεγάλης
αξίας. Από την άλλη πλευρά ο Μ. Βασίλειος ασχολήθηκε με τους
Πνευματομαχους .Στο περίφημο θεολογικό έργο του ‘ Περί ΑγίουΠνεύματος’ απέφυγε να χρησιμοποιήσει τον όρο ‘ ομοούσιος ‘ για το
τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας γιατί ήθελε με μετριοπάθεια να
ελκύσει τους Πνευματομαχους .Η θεολογία του αποδεικνύει τη φυσική
θεότητα και ομοτιμία του αγίου Πνεύματος προς τον Πατέρα και τον Υιό
Στη σύνοδο Αλεξανδρείας 362 οι ομοιοιυσιανοι προσέγγισαν τους
ορθοδόξους με βάση το ‘ομοούσιο ‘ της Νίκαιας και ενώθηκαν με τους
ορθοδόξους .Χάρη στους Καππαδόκες οι λέξεις ουσία και υπόσταση
έπαψαν να ταυτίζονται και οι Ομοιοιυσιανοι δέχτηκαν τη φράση μια
ουσία και τρεις υποστάσεις .Έτσι αναγνωρίσαν την απόλυτη ομοιότητα
και ισότητα της ουσίας του Υιού και του Πατρός .Η β ’Οικουμενική
Σύνοδος το 381 καταδίκασε τους Πνευματομαχους και διατήρησε τον
όρο ‘ ομοούσιος’.