Ήδη μια πρώτη ματιά στην πολυσύνθετη πραγματικότητα των σύγχρονων δικαιοδοτικών συστημάτων, αρκεί να πείσει και τον πλέον δύσπιστο παρατηρητή ότι συχνά αναφύονται ζητήματα ερμηνείας του νόμου, και τίθενται ερωτήματα με εξαιρετική ποικιλία στον τρόπο εκδήλωσής τους που αποτελούν σημείο συζήτησης επαειόντων νομικών και μη, επ΄αφορμή κυρίως, δικαστικών υποθέσεων, οι οποίες απασχολούν κατά καιρούς την κοινή γνώμη: “Ήταν δίκαιη η απόφαση που εξέδωσε το δικαστήριο;”. “Tι πρέπει λοιπόν να πράξει ο δικαστής, όταν έρχεται αντιμέτωπος με άδικους νόμους; Πρέπει να γίνουν δεκτές αρχές υπερκείμενες του θεσπισμένου δικαίου, του λεγόμενου θετικού δικαίου, αρχές που δεσμεύουν τον νομοθέτη; Υπάρχουν κανόνες πριν και πάνω από το θετικό δίκαιο, που υπερισχύουν σε περίπτωση σύγκρουσης μαζί του;”.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις και σε άπειρες άλλες, τα ερωτήματα κινούνται γύρω από έναν βασικό άξονα που ονομάζεται “δίκαιο και νόμος”. Το δίκαιο, η έννοια, ο ορισμός και η ανάλυσή του είναι ουσιώδη ζητήματα που απασχολούν κυρίως τον κλάδο της «φιλοσοφίας του δικαίου» από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη. Ανάμεσα στους φιλοσόφους που ασχολήθηκαν ενδελεχώς με τα ζητήματα της εν λόγω προβληματικής ήταν και ο Ronald Dworkin.
Ο Dworkin, σε όλη τη διάρκεια της πορείας του, δεν αρκέστηκε ποτέ στα θεωρητικά ερωτήματα που έθετε η αναλυτική φιλοσοφία του δικαίου, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ήδη από το πρώτο του έργο («Παίρνοντας τα δικαιώματα στα σοβαρά», 1977) διαπλέκει τη φιλοσοφία του δικαίου με την πολιτική φιλοσοφία και το συνταγματικό δίκαιο. Kαθόρισε σε ένα µεγάλο βαθµό την εξέλιξη της πολιτικής, ηθικής και δικαιικής θεωρίας τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό το αναγνωρίζουν ακόµα και εκείνοι που δεν αποδέχονται είτε τον νοµικό αντιθετικισµό του, είτε τον εξισωτικό φιλελευθερισµό του, είτε την έµπρακτη στράτευσή του απέναντι σε συντηρητικές αναγνώσεις του αµερικανικού Συντάγµατος.
Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η συνεισφορά του δεν µετριέται µόνον από τις φιλοσοφικές και συνταγµατικές του ιδέες που βρήκαν µεγάλη ανταπόκριση και απέσπασαν δίκαιο θαυµασµό, αλλά επίσης –κυρίως– από το γεγονός ότι έφτιαξε ερωτήµατα, έδωσε απαντήσεις, υπέδειξε την κατεύθυνση.
Σε μια προσπάθεια καθορισμού του πλαισίου, εντός του οποίου πρόκειται να κινηθεί το εγχείρημά του, ο Ronald Dworkin, απορρίπτει ευθύς εξ αρχής την ιδέα μιας στείρας γλωσσικής ή εννοιολογικής πραγμάτευσης του ζητήματος εκείνου που διεκδικεί καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του συλλογισμού του. Τον Dworkin απασχολεί κυρίως, το ερώτημα, πως οφείλει να αποφασίσει ο δικαστής σε οριακές περιπτώσεις όπου το δίκαιο δεν προβλέπει τίποτα, ή όπου το δίκαιο παρουσιάζει κενά, ή όπου η προγενέστερη νομολογία δεν έχει αντιμετωπίσει παρόμοια περίπτωση.
Σε αντίθεση με ότι κομίζει ο αμερικανικός θετικισμός, ο Dworkin υποστηρίζει, ότι το δίκαιο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα σύνολο έτοιμων κανόνων δικαίου, που μέσα από αυτό ο δικαστής επιλέγει και ανασύρει κάθε φορά εργαλειακά, τον κανόνα που πρέπει να εφαρμοστεί. Ο νόμος και το δίκαιο, αποδίδει στον καθένα, ό,τι του ανήκει. Το δίκαιο δεν είναι ένα απολίθωμα, ούτε ένα αδιαπέρατο κείμενο. Είναι μια ζώσα δεξαμενή αξιών, και μια τομή στον ιστορικό χρόνο, που ξεκινά από το παρελθόν, φτάνει στο σήμερα και εκτείνεται στο μέλλον.
Kαθώς λοιπόν το δίκαιο είναι κάτι παραπάνω από αυτό που αποτυπώνεται στο κείμενο του νόμου, ο δικαστής, είναι υποχρεωμένος κάθε φορά που ένα επίδικο βιοτικό συμβάν αχθεί ενώπιόν του, να αναζητήσει την νομική αλήθεια όχι μόνο από το θετικό δίκαιο αλλά και από τις κρατούσες ηθικοπολιτικές αρχές της συγκεκριμένης κοινωνίας στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ερμηνεύοντας κάθε φορά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το κανονιστικό περιεχόμενο των διατάξεων, ώστε να ευρεθεί η καλύτερη δυνατή λύση, η οποία να εντάσσεται στη συστηματική και τελεολογική ενότητα της έννομης τάξης και να τηρείται κατά το δυνατόν μία συνέχεια στις δικαστικές αποφάσεις.
Εμφορούμενος ο δικαστής από τις αρχές της ισότητας και της ελευθερίας, καθοδηγείται στο ερμηνευτικό του έργο, ώστε να ανεύρει την καλύτερη δυνατή λύση στα ανακύπτοντα κάθε φορά νομικά ζητήματα, αντιμετωπίζοντας όλους τους πολίτες, ως ισότιμα μέλη της κοινότητας και αναγνωρίζοντάς τους ίση ελευθερία, συμβάλλοντας έτσι στην αυτοπραγμάτωση του καθενός. Αυτή είναι και η ηθική αρχή, που θα πρέπει να διέπει κάθε σύστημα δικαίου.
Η κοινότητα, δεν είναι μια κοινότητα των περιστάσεων και της συγκυρίας (δηλαδή, ας ζήσουμε όσο καλύτερα γίνεται στο σήμερα, εδώ που βρεθήκαμε να ζούμε) ούτε είσης μια κοινότητα ωφελιμιστική (ας συνεργαστούμε για να μεγιστοποιήσουμε την ωφέλεια του καθενός). Είναι πάνω απ΄όλα μια κοινότητα αρχών οι οποίες, συγκροτούν την κοινότητα νοηματικά. Αυτό που κάνει ο δικαστής είναι να ερμηνεύει το δίκαιο αναπόφευκτα με τελική αναγωγή σε αυτές τις αρχές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Ronald Dworkin, Η αυτοκρατορία του Νόμου, μτφ. Σαμαρτζής Αθανάσιος, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2010.
Ronald Dworkin, A Matter of Principle, Clarendon Press, Oxford, 1986.
Ronald Dworkin, Taking Rights Seriously, Bloomsbury Academic, New York, 2013 (Third edition)
Ronald Dworkin, Φιλελευθερισμός, μετ. Φ. Παιονίδης, εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη,1992.
Ronald Dworkin, Justice for Hedgehogs, Harvard University Press, 2011
Ronald Dworkin, Το δίκαιο της ελευθερίας, Η ηθική ανάγνωση του αµερικάνικου Συντάγµατος, µετάφραση Χριστίνα Χαλανούλη, Eκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2010,
Ronald Dworkin, The Moral Reading of the Constitution, The New York Revew of Books, 1996.
Stephen Guest, Ronald Dworkin, Standord University Press, 2013,
J.Richard Piper, Ideologies and Institutions, Rowman and Littlefield Publishers Inc. 1997
Αραβαντινός Π.Ι., Εισαγωγή στην Επιστήμη του Δικαίου, δεύτερη έκδoση, Αντ.Ν.Σακκουλα ,Αθήνα, 1983.
Νικόλαος Ιντζεσίλογλου “Ποιοι είμαστε; Παρελθόν, παρόν και μέλλον” στα πλαίσια του επιστημονικού συμποσίου “Ποιά Ελλάδα;” ,13-14 Φεβρουαρίου 2014, Θεσσαλονίκη.
Γρηγόρης Μολύβας, Δικαιώματα και θεωρίες δικαιοσύνης, Πόλις, Αθήνα, 2004
Παύλος Κ. Σούρλας, Η διαπλοκή δικαίου και πολιτικής και η θεμελίωση των νομικών κρίσεων, εκδ Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 1989.
Παύλος Κ. Σούρλας, Μια εισαγωγή στην επιστήμη του δικαίου, Αντ.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα,1995.