Η κωμωδία προέρχεται κι αυτή από τις διονυσιακές λατρείες, όπως και η τραγωδία, και η σύνθεση του όρου ( κώμος+ωδή) δηλώνει το άσμα μιας ομάδας (κώμος) ανδρών σε έκσταση.
Θα ξεκινήσουμε με τη ‘σικελιανή’ κωμωδία.Αναπτύχθηκε στη Σικελία στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. Μοναδικός εκπρόσωπός της είναι ο Επίχαρμος. Αυτός ήταν προγενέστερος των Αθηναίων ποιητών. Έχουμε μόνο αποσπασματική γνώση του έργου του. Έχουν διασωθεί 40 τίτλοι και πολλά σύντομα αποσπάσματα. Η καθημερινή ζωή και ο μύθος, με ήρωες όπως ο Ήφαιστος, ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας απασχολούν τον Επίχαρμο στις κωμωδίες.
Πίσω στην Αττική τώρα. Το 486 π.χ. για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στα Μεγάλα Διονύσια κωμωδίες. Από τότε, κάθε χρόνο οι κωμικοί ποιητές παρουσίαζαν τα έργα τους στους δραματικούς αγώνες. Η έρευνα έχει χωρίσει την κωμωδία σε τρεις συμβατικές χρονολογικές περιόδους:
α ) Αρχαία κωμωδια : 486π.Χ.- περ. 400 π.Χ.
β )Μεση κωμωδια: περ.400π.Χ.- περ.320 π.Χ.
γ )Νεα κωμωδια : περ.320π.Χ.- περ. 120 π.Χ.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ
Η εξέλιξη των χορών του κώμου στην κωμωδία, όπως τη γνωρίζουμε, παραμένει αναπάντητο ερώτημα.
Η αρχαία κωμωδία είναι πολιτική. Στα έργα της παρουσιαζόταν η πολιτική επικαιρότητα. Η σάτιρα που γινόταν ήταν βίαιη και εκφραζόταν σε μεγάλο βαθμό με βωμολοχίες. Στην αρχαία κωμωδία το φανταστικό στοιχείο κυριαρχεί. Αυτό εκφράζεται με το Χορό που παριστάνει συχνά ζώα: βατράχους, όρνιθες, σφήκες.
Γνωρίζουμε περίπου 45 ονόματα κωμικών ποιητών αυτής της περιόδου.Σημαντικότεροι είναι οι Αριστοφάνης, Κρατίνος, Εύπολις, Κράτης, Πλάτων, Έρμιππος, Φερεκράτης, Τηλεκλείδης. Πλήρη κείμενα έχουν σωθεί μόνο του Αριστοφάνη, 11 στο σύνολό τους.
ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ
Αυτήν τη γνωρίζουμε μόνο από τα σωζόμενα αποσπάσματα. Επίσης, πληροφορίες παίρνουμε από αγγειογραφίες που αναπαριστούν εικόνες από τα έργα της. Ο μύθος και η καθημερινότητα δίνουν τη θεματολογία της Μέσης Κωμωδίας. Το πολιτικό στοιχείο χάνει τη σημασία του. Το φανταστικό υποχωρεί και αναδεικνύεται η απλή καθημερινότητα. Οι φανερές αισχρολογίες και οι άσεμνες χειρονομίες εγκαταλείπονται και πλέον η σεξουαλική δραστηριότητα υπονοείται. Ένα άλλο στοιχείο είναι η εισαγωγή των «τύπων»(μάγειρας,αλαζών κ.α.). Ένα πρόσωπο παρουσιάζεται μόνο με τα τυπικά χαρακτηριστικά του. Η σκηνογραφία των έργων αναπαριστά κυρίως το εσωτερικό ενός σπιτιού. Τέλος, ο χορός έχει , πλέον, περιορισμένη συμμετοχή. Έχουν σωθεί 50 ονόματα ποιητών της Μέσης Κωμωδίας. Σημαντικότεροι είναι τρεις : Αντιφάνης , Αναξανδρίδης , Άλεξις.
ΝΕΑ ΚΩΜΩΔΙΑ
Η καθημερινή ζωή αποτελεί το κύριο θέμα. Βασικός κοινωνικός πυρήνας είναι η οικογένεια. Η δράση βασίζεται σε συγγενικές σχέσεις και ενδοοικογενειακά θέματα. Άλλα θέματα είναι ο έρωτας και το χρήμα. 90 ονόματα ποιητών ειναι γνωστά. Κυριότερος εκπρόσωπος είναι ο Μένανδρος, του οποίου έχει σωθεί ένα πλήρες κείμενο ( «Ο Δύσκολος») και ένα μεγάλο κομμάτι από άλλα έργα του. Επίσης, ο Φιλιππίδης και ο Απολλόδωρος είχαν σημαντικό έργο.
Η Αρχαία Ελληνική Κωμωδία επηρεάζοντας τους Ρωμαίους ποιητές πέρασε και επιβίωσε στην Αναγέννηση και στην Κομέντια ντελ’ άρτε.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
‘Ιστορία της αρχαιας ελληνικης λογοτεχνιας’, Easterling P.E-Knox B.M.W., Μετ. Ν.Κονόμης, Χρ. Γρίμπας , Μ. Κονόμη, εκδ. Παπαδήμα, Θ’ έκδοση 2008
‘Παγκόσμια ιστορία θεάτρου’, Αλλαρντάυς Νικόλ, Μετ.Μαρία Οικονόμου, εκδ. Σμυρνιώτη 1972.
Σάββα Γώγου , πανεπιστημιακές παραδόσεις στην Ιστορία του αρχαίου ελληνικού θεάτρου για το εαρινό εξάμηνο 2000-2001, τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Φιλοσοφική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.