Πλάτων – Αλκιβιάδης

Στο διάλογο «Αλκιβιάδης»  ο Πλάτων εξετάζει το ζήτημα της γνώσης  του Αγαθού  και τις προϋποθέσεις της συμμετοχής στην πολιτική ζωή. Στο διάλογο του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη καταδεικνύεται η ανάγκη  ο άνθρωπος που θα ασχοληθεί με την πολιτική , να έχει πρώτα  «γνωρίσει τον εαυτό του» , έτσι ώστε να γνωρίζει για ποιο πράγμα μιλά και να μπορεί αφενός να το διδάξει και στους άλλους , αφετέρου να πείσει την πόλη ότι αυτό που ισχυρίζεται είναι το καλύτερο, δηλαδή το Αγαθότερο για τους πολίτες.   Η κατάκτηση της αρετής και της σωφροσύνης δεν είναι μια εύκολη και αυτόματη  διαδικασία αλλά   είναι αποτέλεσμα ανατροφής και επιμέλειας της ψυχής.  Η σωφροσύνη , η κόσμια διαγωγή , η επιδεξιότητα  , η προθυμία , η μεγαλοψυχία, πειθαρχία , η ανδρεία , η σταθερότητα , η φιλεργατικότητα , και η αγάπη είναι αρετές  τις οποίες θα πρέπει να καλλιεργήσει ,όποιος επιθυμεί να  γίνει καλύτερος , σοφότερος και να αποκτήσει φρόνηση. Η φρόνηση είναι η γνώση του τι πρέπει να κάνει κανείς και τι όχι. Η αμάθεια είναι καταστρεπτική, ενώ  η γνώση μας βοηθά να αποφύγουμε τα λάθη πράττοντας το καλό.

Η κατάκτηση της γνώσης αυτής δεν πραγματοποιείται από τη διδασκαλία των κοινών ανθρώπων διότι και οι ίδιοι δεν γνωρίζουν.   Ο Περικλής έγινε σοφός καθώς συναναστρέφονταν ανθρώπους σοφούς και αυτό δεν έγινε,  ούτε  δια μιας, ούτε  αυτόματα. Το πρώτο βήμα που θα πρέπει να κάνει κάποιος για να επιμεληθεί την ψυχή του, είναι η παραδοχή της αμάθειας του.  Τα σφάλματα τα πράττουμε όταν νομίζουμε ότι γνωρίζουμε. Υπάρχουν εκείνοι που γνωρίζουν ότι δεν γνωρίζουν και εκείνοι οι οποίοι ενώ δεν γνωρίζουν νομίζουν ότι γνωρίζουν. Η επονείδιστη αμάθεια είναι η αιτία των κακών και συνίσταται, στο να γνωρίζει κανείς  ότι δεν γνωρίζει και επειδή είναι  ξεροκέφαλος δεν θέλει να ομολογήσει την άγνοια του ούτε και να διορθωθεί.  Ο Πλάτων καταδεικνύει  ότι τα φυσικά χαρίσματα που διαθέτει κάποιος δεν αρκούν για τη σωστή διακυβέρνηση της ζωής και της πόλης. Η φυσική εξυπνάδα, η ομορφιά , η ρώμη, ο πλούτος δεν αρκούν για να  αντιμετωπιστούν οι αντίπαλοι της πόλης και οι δυσκολίες της ζωής.  Η αλαζονεία,  που συνυπάρχει με την άγνοια και η καύχηση για τα φυσικά προτερήματα, μόνο δεινά μπορεί να επιφέρει στη ζωή καθώς μας αποσπά από το πραγματικό.

Στο πρόσωπο των Περσών που περιγράφει ο Πλάτωνας μπορούμε να δούμε τη ζωή, τον κόσμο ,  τις προκλήσεις και τα ερωτήματα  που καλούμαστε να απαντήσουμε,  καθώς υπάρχουμε στον κόσμο.

Προκειμένου να πράξουμε το δίκαιο , το αγαθό , το ωραίο , το συμφέρον , το πιο σπουδαίο, έτσι ώστε να διασφαλίσουμε την συνέχεια της ύπαρξης μας και την παράλληλη κατάκτηση του «ευ ζην» οφείλουμε να προσπαθήσουμε να διαμορφώσουμε τον εαυτό μας.

Στη πολιτική ζωή, η φιλία και η ομόνοια είναι δυο  αρχές που διασφαλίζουν την ενότητα και επιτρέπουν την διοίκηση με ορθοφροσύνη. Όταν  απουσιάζει η στασιαστική διάθεση  και τα μίση τότε η πόλη μπορεί να κυβερνηθεί με σκοπό το κοινό καλό.  Η φιλία είναι η συμφωνία δύο η περισσοτέρων ανθρώπων προκειμένου περί καλού και δικαίου. Επιπλέον , το να συμμερίζονται δύο άνθρωποι τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα και να βοηθούν ο ένας τον άλλον.  Η ομόνοια είναι η συμφωνία των σκέψεων και των υποθέσεων και επιτυγχάνεται δια της μετρικής και της αριθμητικής. Η κοινωνία των όντων απάντων είναι  η ομόνοια. Ακόμα , η ομοδοξία αρχόντων και αρχομένων και η γνώση, πως μπορεί κάποιος να άρχεται και να άρχει, σημαίνει το κοινό ενδιαφέρον και  καλλιεργεί το πνεύμα της συνεργασίας που ορίζει και τη χρηστή διοίκηση.   Όταν απουσιάζει η ομόνοια και η φιλία και ο καθένας ασχολείται με το έργο του , απουσιάζει η καλή διακυβέρνηση, καθώς απουσιάζει  η αίσθηση του δικαίου , του ωραίου και του αγαθού αφού μπορεί να επικρατήσει η ανομία. Το ερώτημα είναι τι πρέπει να κάνω για να αντιληφθώ  ότι βρίσκομαι σε αμάθεια  και να επιμεληθώ τον εαυτό μου;  Τι σημαίνει φροντίζω τον εαυτό μου ;

Ποια είναι η αληθινή φροντίδα  του εαυτού μου ;  Με ποια τέχνη βελτιώνω τον εαυτό μου; Ποιος είναι ο εαυτός μας; Πως βελτιώνουμε τον εαυτό μας;

Μπορούμε να βελτιώσομε τον εαυτό μας, όταν γνωρίζουμε τι είναι ο εαυτός μας.

Ωστόσο , είναι εύκολο να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του;   Η επιγραφή «Γνώθι σαυτόν»,  καταδεικνύει ότι είναι για τον καθένα , αλλά δεν είναι και τόσο εύκολο.  Αν γνωρίζουμε τι είναι ο εαυτός μας , δηλαδή ,ας αναζητήσουμε λέει , ο Πλάτωνας το στοιχείο εκείνο που παραμένει αμετάβλητο , τότε μπορούμε να ικανοποιήσουμε την άγνοια μας. Στη συνέχεια του διαλόγου , ο Πλάτωνας καταδεικνύει  ότι αυτός που χρησιμοποιεί κάτι , και αυτό το κάτι ,είναι πράγματα διαφορετικά. Έτσι και το σώμα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος φαίνεται ότι είναι κάτι διαφορετικό από αυτόν τον ίδιο.

Τι τάχα είναι λοιπόν , ο άνθρωπος ;  είναι αυτό που χρησιμοποιεί το σώμα του.  Η ψυχή είναι αυτή που κυριαρχεί στο σώμα , διότι αυτή είναι που το κινεί.  Έτσι, ο άνθρωπος είναι η ψυχή , το σώμα ή και τα δύο μαζί;  Ωστόσο , αυτό που κυριαρχεί επί του σώματος είναι η ψυχή. Άρα αυτό είναι ο άνθρωπος. Η ψυχή είναι το σταθερό και αναλλοίωτο χαρακτηριστικό , το οποίο όμως υπάρχει και σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά.  Άρα, με τη ψυχή ερχόμαστε σε επαφή με τους άλλους. Αυτός που μας διατάσσει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας παροτρύνει να γνωρίσουμε την ψυχή μας.  Η γνώση για το σώμα , αφορά τους γιατρούς και τους γυμναστές.  Το να γνωρίζει κανείς την  ψυχή του είναι σωφροσύνη. Σωφροσύνη για τον Πλάτωνα είναι η συμφωνία της ψυχής προς το άρχειν και το άρχεσθαι. Η φρόνηση είναι η γνώση των καλών και των κακών.  Όποιος φροντίζει για το σώμα του φροντίζει σχετικά με τον εαυτό του, όχι όμως για τον ίδιο τον εαυτό του.    ‘Οποιος ερωτεύεται κάποιον  , ερωτεύεται την ψυχή του. Αν ερωτευτεί το σώμα του , φεύγει όταν αυτό μαραζώσει.  Όταν ερωτεύεται την ψυχή , παραμένει καθώς η ψυχή πηγαίνει προς το καλύτερο.  Ο αληθινός φίλος παραμένει όταν φύγει η ομορφιά. Ωστόσο , μέσα στο πλήθος υπάρχει ο κίνδυνος της διαφθοράς .  Η προσωπίδα που φορά ο Ερευχθεύς είναι ωραία, ωστόσο , πρέπει κανείς να τον δει όταν την βγάζει. Ο καλύτερος τρόπος για να προφυλαχθεί κανείς από τη διαφθορά είναι να ασκηθεί στην ψυχή, έτσι ώστε να μην κινδυνέψει από την άγνοια και την αλαζονεία.  Τη φροντίδα για τα σώματα και τα χρήματα θα πρέπει να την αναθέσουμε σε άλλους  και να στραφούμε αποκλειστικά στη φροντίδα της ψυχής μας.  Η φροντίδα αυτή ξεκινά από  το να σαν μας λέει η επιγραφή του μαντείου : Δες τον εαυτό σου. Είναι σαν να συνιστά να βλέπει στον οφθαλμό τον εαυτό του. Αυτό συμβαίνει  όταν καθρεφτιζόμαστε  μέσα στο βλέμμα του άλλου. Βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα στη κόρη του άλλου , ως είδωλο μέσα σε καθρέφτη.  Κοιτώντας έτσι μέσα σε μια άλλη ψυχή , και μάλιστα στο καλύτερο μέρος της στο οποίο ενυπάρχει η αρετή της ψυχής , δηλαδή  η σοφία , τότε η ψυχή μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό της.  Στο σημείο αυτή της ψυχής υπάρχει η γνώση και η φρόνηση [Να σημειώσουμε  ότι ο Λακάν στο 20 σεμινάριο, χρησιμοποιεί το σχήμα αυτό του Πλάτωνα για να εξηγήσει την λειτουργία του ασυνειδήτου και τη σχέση με τον αναλυτή. Επίσης , πολλές σύγχρονες θεωρίες χρησιμοποιούν την έννοια του καθρέφτη και του καθρεφτίσματος και αναδεικνύουν τη σημασία τους για την  καλλιέργεια του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου. ]  Αυτό το μέρος της ψυχής ομοιάζει προς την θεότητα, και όποιος κοιτάζει μέσα σε αυτό , και γνωρίζοντας όλη τη θεότητα , δηλαδή τον θεό  και τη φρόνηση , θα μπορούσε να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Το να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του είναι σωφροσύνη.  Το να γνωρίζουμε τις ελλείψεις και τα προτερήματα του εαυτού μας είναι φρόνηση; Όποιος δεν αγνοεί τα δικά του πράγματα μπορεί να γνωρίζει και τα πράγματα των άλλων. Το αντίθετο δεν μπορεί να συμβεί. Υπάρχουν αυτοί που αγνοούν τα δικά τους και στρέφουν την προσοχή τους στις υποθέσεις των άλλων. Ωστόσο , το να τα προσέξει κανείς όλα αυτά στον εαυτό του , είναι ίδιο αυτού που γνωρίζει τον εαυτό του. Άρα , η παρατήρηση και η αναγνώριση όλων αυτών που παρατηρώ έξω από εμένα , σε μένα είναι η αρχή της κατανόησης του εαυτού μου.

Αλλιώς όποιος αγνοεί τα δικά του πράγματα , αγνοεί και τα των άλλων.  Αυτός ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να γίνει πολιτικός.  Αυτός ο άνθρωπος κάνοντας λάθη θα προξενεί κακό και θα είναι δυστυχής.  Ο άνθρωπος που είναι κακός είναι και δυστυχής , ενώ εκείνος που έβαλε γνώση είναι ευτυχής,  διότι γνωρίζει τι να πράξει και πράττει το καλό. Ούτε οι πλούσιοι είναι ευτυχείς , ούτε οι πόλεις όταν κατέχουν πλούτο , παρά μόνο όταν έχουν αρετή.  Αν λοιπόν , θέλεις να ασχοληθείς με την πολιτική αυτό που έχεις να μεταδώσεις προς τους πολίτες είναι  η  αρετή.  Μπορείς να μεταδώσεις μόνο κάτι που έχεις. Έτσι , πρώτα θα πρέπει να κυβερνήσεις τον εαυτό σου ως ιδιώτης αποκτώντας αρετή και στη συνέχεια να φροντίσεις για τις πολιτεία και τις κρατικές υποθέσεις.

Έτσι , δεν θα πρέπει να επιδιώκεις εξουσία , ούτε αξίωμα τέτοιο που θα σου επιτρέπει να  κάνεις ότι θέλεις , ούτε στον εαυτό σου, ούτε στην πολιτεία , αλλά να επιδιώξεις να γίνεις δίκαιος και μυαλωμένος. Διότι ,όταν και εσύ και η Πολιτεία ενεργείτε δίκαια τότε ενεργείτε θεάρεστα.  Θα ενεργείτε ατενίζοντας πάντοτε προς την θεότητα ως προς λαμπρό καθρέφτη. Βέβαια , κυττάζοντες προς τα εκεί , θα ξεχωρίσετε και θα γνωρίσετε τους εαυτού σας και τα προτερήματα σας. Αν πράγματι ενεργείτε έτσι , τότε θα γίνεται ευτυχισμένοι.  Αν ενεργείτε άδικα έχοντας προ οφθαλμών την αθεΐα και τη δολιότητα , οι πράξεις σας θα είναι όμοιες , εφόσον αγνοείτε τους εαυτού σας.

Διότι , όποιος  έχει εξουσία δίχως μυαλό , τι είναι το πιθανότερο να του συμβεί , είτε ιδιώτης είναι είτε πολιτεία ακόμα;  Θα πάνε όλοι χαμένοι. Χωρίς αρετή επικρατεί δυστυχία.  Έτσι , πριν αποκτήσει κανείς αρετή προτιμότερο να κυβερνάται από τον καλύτερο του. το καλύτερον είναι και ωραιότερο ;  άρα , του κακού του πρέπει να είναι δούλος; Η κακία αρμόζει στους δούλους; Η αρετή αρμόζει στους ελεύθερους.

Άρα πρέπει να αποφεύγουμε τη δουλοπρέπεια ως ελεύθερος θα πρέπει να αποφεύγεις την άγνοια και την αλαζονεία. Και έτσι , όπως εσύ με φρόντισες έτσι και εγώ θα μείνω δίπλα σου και θα σε φροντίσω.  Ναι και θα πρέπει να μείνουμε μαζί αν θέλει ο θεός για να υπερισχύσουν οι απόψεις του όχλου.

Πλάτων,  Αλκιβικάδης Α¨    ( Γ. Κορδάτος, επιμ, μεταφρ.), Αθήνα : Ζαχαρόπουλος

This entry was posted in Φιλοσοφία and tagged , , , , , , . Bookmark the permalink.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *