Η τροφική αλλεργία ορίζεται 1 ως μια ατομική 2 δυσμενής αντίδραση του οργανισμού
στις πρωτεΐνες της τροφής, μέσω ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος 3 ,
η οποία προκαλείται από την κατανάλωση (εκούσια ή μη) ενός αλλεργιογόνου
τροφίμου. Ως αποτέλεσμα έχουμε την εμφάνιση αντικειμενικών και σταθερά
αναπαραγόμενων συμπτωμάτων 1 . Οι γενετικοί παράγοντες κινδύνου
περιλαμβάνουν ένα οικογενειακό ιστορικό αλλεργιών, αλλά οι περιβαλλοντικοί
παράγοντες ρυθμίζουν την εκδήλωση της τροφικής αλλεργίας 4 .
Οι πραγματικές τροφικές αλλεργίες διαιρούνται στις άμεσες αντιδράσεις
υπερευαισθησίας και στις καθυστερημένες αντιδράσεις υπερευαισθησίας 7 . Στις
άμεσες αντιδράσεις υπερευαισθησίας τα συμπτώματα αρχίζουν να εμφανίζονται
μέσα σε λίγα λεπτά έως μία ώρα μετά την κατανάλωση του «ένοχου» τροφίμου και
συχνά είναι αρκετά σοβαρές ενώ στις καθυστερημένες αντιδράσεις
υπερευαισθησίας η έναρξη των συμπτωμάτων γίνεται έως 24 ώρες ή και
περισσότερο μετά την κατανάλωση του αλλεργιογόνου τροφίμου 8 .
Η τροφική αλλεργία συχνά συγχέεται εσφαλμένα με την τροφική δυσανεξία 7 . Οι
τροφικές δυσανεξίες είναι μη φυσιολογικές αντιδράσεις στα τρόφιμα ή σε
συστατικά των τροφίμων χωρίς τη μεσολάβηση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τύποι τροφικών δυσανεξιών. Ο συνηθέστερος
τύπος είναι οι μεταβολικές τροφικές διαταραχές 2 , δηλαδή δυσμενείς αντιδράσεις σε
ένα τρόφιμο ή σε ένα συστατικό των τροφίμων, αποτέλεσμα ενός ελαττώματος του
μεταβολισμού αυτών (δυσανεξία στη λακτόζη) ή της επίδρασης αυτών σε
φυσιολογικές διεργασίες του οργανισμού (φαβισμός) 7 .
Οι τοξικές αντιδράσεις μπορούν να μιμηθούν τις τροφικές αλλεργίες ενώ τυπικά
οφείλονται σε τοξικούς ρυπαντές ή φαρμακολογικές ουσίες, οι οποίοι μπορούν να
επηρεάσουν τα περισσότερα υγιή άτομα όταν χορηγούνται σε κατάλληλες δόσεις 9 .
Υπάρχει επίσης μια σύγχυση των τροφικών αλλεργιών με τις τροφικές αποστροφές,
με τη διαφορά ότι οι τελευταίες δεν αναπαράγονται όταν το άτομο καταναλώνει το
τρόφιμο χωρίς να το γνωρίζει 9 . Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις δηλητηριάσεων από
τρόφιμα (κυρίως από χαλασμένο τόνο και σκουμπρί 5 και από τυριά όπως το
ελβετικό 6 ), με παρόμοια συμπτώματα με την τροφική αλλεργία 5 .
2
Περίπου το 1,8%-4% των ενηλίκων, κυρίως γυναίκες 13 , πάσχει από κάποια τροφική
αλλεργία 10,11,12 . Όσον αφορά τα παιδιά η μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης
τροφικών αλλεργιών (περίπου 6%) παρατηρείται σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3
ετών 3 ενώ μετά τα 10 πρώτα έτη η συχνότητα μειώνεται 14 . Το 80-85% των μικρών
παιδιών με αλλεργία στο γάλα, στο αβγό 15,16 και στο σιτάρι 17 και το 20% περίπου των
παιδιών με αλλεργία στα φιστίκια 18 φαίνεται ότι ξεπερνούν την αλλεργία στα πρώτα
5-10 χρόνια ζωής, ενώ το 35% των παιδιών αναπτύσσουν τροφικές αλλεργίες σε
άλλα τρόφιμα 18 . Οι τροφικές αλλεργίες προκαλούνται κυρίως από οκτώ τρόφιμα: το
αγελαδινό γάλα, το αυγό, τη σόγια, τα φιστίκια, τα καρύδια, το σιτάρι, τα ψάρια και
τα οστρακοειδή 9 . Στα μικρά παιδιά οι πιο κοινές αιτίες τροφικής αλλεργίας είναι το
αγελαδινό γάλα (2,5%) και το αυγό (1,3%) 17 .
Οι ενήλικοι είναι πιο πιθανό να πάσχουν από αλλεργίες στα οστρακοειδή (2%), τα
φιστίκια (0,6%), τους ξηρούς καρπούς (0,5%), και τα ψάρια (0,4%) 19 . Αλλεργικές
αντιδράσεις στα φρούτα και τα λαχανικά είναι κοινές αλλά, συνήθως, όχι σοβαρές 19 .
Τα τρόφιμα που συχνότερα εμπλέκονται είναι φρούτα, όπως το ροδάκινο και το
ακτινίδιο, ξηροί καρποί, όπως τα φιστίκια και τα αμύγδαλα, και λαχανικά, όπως η
ντομάτα και το κολοκύθι. 19 Η πλειοψηφία των αλλεργικών αντιδράσεων στα
φρούτα, τα λαχανικά και τους ξηρούς καρπούς σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με
αλλεργίες στη γύρη 20 και κυρίως στη γύρη της σημύδας 22 . Άτομα αλλεργικά στη γύρη
της σημύδας είναι πιθανό να αναπτύξουν αλλεργικά συμπτώματα μετά από
κατανάλωση καρότου, μήλου, φουντουκιών και ακτινιδίου 23 , ενώ άτομα αλλεργικά
στο γρασίδι μετά από κατανάλωση ντομάτας 22 .
Οι τροφικές αλλεργικές αντιδράσεις είναι υπεύθυνες για μία ποικιλία
συμπτωμάτων 3 που περιλαμβάνουν το δέρμα, τη γαστρεντερική και την
αναπνευστική οδό 3 . Ωστόσο, χρόνια συμπτώματα είναι λιγότερο πιθανό να
αποδοθούν αποκλειστικά σε μια τροφική αλλεργία 24 .
Συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα είναι ο κνησμός του στόματος, το
οίδημα των χειλιών ή της γλώσσας, ο κνησμός ή η αίσθηση στεγανότητας του
λαιμού, η ναυτία, το κοιλιακό άλγος, ο έμετος και η διάρροια 25 . Στα δερματικά
συμπτώματα περιλαμβάνονται ο γενικευμένος κνησμός, ένα ερυθηματώδες
3
εξάνθημα, η κνίδωση και το αγγειοοίδημα (διόγκωση των βλεννογόνων, όπως τα
χείλη, η γλώσσα κι ο λάρυγγας) 25 . Αναπνευστικά συμπτώματα μπορεί να είναι ο
περιοφθαλμικός κνησμός, το ερύθημα του επιπεφυκότα και η δακρύρροια, ο
ρινικός κνησμός και συμφόρηση, η ρινόρροια, το φτέρνισμα, το οίδημα του
λάρυγγα δηλαδή συριγμός, κοφτός βήχας, βραχνάδα και αίσθηση σφιξίματος και το
άσθμα 25 . Περιστασιακά, προκαλούνται σοβαρές αναφυλακτικές αντιδράσεις, που
μπορούν να αποβούν μοιραίες 26 . Ασθενείς με τροφικές αλλεργίες σχετιζόμενες με τη
γύρη έχουν ήπια συμπτώματα της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας όπως κνησμός
των χειλιών, της γλώσσας και του λαιμού και, περιστασιακά, πρήξιμο των χειλιών
και της γλώσσας 27,28,29 . Οι αλλεργικοί ασθενείς μπορούν επίσης να εμφανίσουν
καρδιαγγειακά συμπτώματα (όπως υπόταση και καρδιακή δυσρυθμία) 23 . Τέλος
υπάρχει στους ενήλικες η σχετιζόμενη με τα τρόφιμα αναφυλαξία που πυροδοτείται
από την άσκηση κατά την οποία το τρόφιμο προκαλεί αναφυλαξία μόνον εάν η
κατανάλωση του ακολουθείται χρονικά από άσκηση (μέσα σε 2-4 ώρες) 30 .
Όσον αφορά τα συμπτώματα των τροφικών δυσανεξιών σε άτομα που πάσχουν
από φαβισμό (μεταβολική διαταραχή που εκδηλώνεται μετά από κατανάλωση
φάβας κυρίως από κουκιά) η κατανάλωση κουκιών προκαλεί αιμόλυση, άτομα με
δυσανεξία στους υδατάνθρακες (λακτόζη, φρουκτόζη) μετά την κατανάλωση
τροφίμων πλούσιων στον «ένοχο» υδατάνθρακα υποφέρουν από μετεωρισμό και
ναυτία ενώ άτομα με δυσανεξία σε πρόσθετα τροφίμων αντιμετωπίζουν διαταραχές
του αναπνευστικού συστήματος, δερματικά και γαστρεντερικά συμπτώματα 23 .
Γενικά συμπτώματα των τροφικών δυσανεξιών είναι η κνίδωση και τα οιδήματα, ο
ερεθισμός του στομάχου ή του εντέρου, οι πονοκέφαλοι, η κόπωση ενώ στα παιδιά
προκαλείται νευρική συμπεριφορά και διαταραγμένος ύπνος, παλινδρόμηση και
έκζεμα με φαγούρα 23 .
Η ομοιότητα των συμπτωμάτων των τροφικών αλλεργιών και των τροφικών
δυσανεξιών μεταξύ τους αλλά και με άλλες παθήσεις και διαταραχές σχετιζόμενες
ή μη με τα τρόφιμα καθιστά απαραίτητη την ιατρική γνωμάτευση σε περίπτωση
υποψίας τροφικής αλλεργίας ή δυσανεξίας.
4
1. Johansson SG, Bieber T, Dahl R et al. (2004) Revised nomenclature
for allergy for global use: Report of the Nomenclature Review Committee of
the World Allergy Organization, October 2003. J Allergy Clin Immunol 113,
832–836.
2. Taylor, S.L. (1987). Allergic and sensitivity reactions to food components. In
“Nutritional Toxicology,” Vol. 2, ed. J.N. Hathcock, pp. 173-198, Academic
Press, N.Y
3. Scott H. Sicherer and Hugh A. Sampson. (2010). Food Allergy. J Allergy Clin
Immunol, 125:116-125, NY
4. Sicherer SH, Munoz-Furlong A, Sampson HA. (2003). Prevalence of peanut
and tree nut allergy in the United States determined by means of a random
digit dial telephone survey: a 5-year follow-up study. J Allergy Clin Immunol
112:1203-7.
5. Taylor, S.L., Stratton, J.E., and Nordlee, J.A. (1989). Histamine poisoning
(scombroid fish poisoning): An allergy- like intoxication. J. Toxicol. Clin.
Toxicol. 27: 225- 240.
6. Stratton, J.E. and Taylor, S.L. (1991). Scombroid poisoning. In “Microbiology
of Marine Food Products,” ed. D.R. Ward and C. Hackney, pp. 331-351, Van
Nostrand Reinhold, N.Y.
7. Lemke, P.J. and Taylor, S.L. (1994). Allergic reactions and food intolerances.
In “Nutritional Toxicology,” ed. F.N. Kotsonis, M. Mackey, and J. Hjelle, pp.
117-137, Raven Press, N.Y.
8. Hefle, S.L., Nordlee, J.A., and Taylor, S.L. (1996). Allergenic foods. Crit. Rev.
Food Sci. Nutr. 36S: S69-S89
9. Steve L. Taylor and Susan L. Hefle. (2001). Food Allergies and Other Food
Sensitivities Update on food allergy. Food Technology. 55:69-83
10. Rona RJ, Keil T, Summers C et al. (2007) The prevalence of food allergy: a
meta-analysis. J Allergy Clin Immunol 120, 638–646.
11. Woods RK, Abramson M, Bailey M et al. (2001) International prevalences of
reported food allergies and intolerances. Comparisons arising from the
European Community Respiratory Health Survey (ECRHS) 1991–1994. Eur J
Clin Nutr 55, 298–304
5
12. Osterballe M, Hansen TK, Mortz CG et al. (2005) The prevalence of food
hypersensitivity in an unselected population of children and adults. Pediatr
Allergy Immunol 16, 567–573
13. T. Schafer, E. Bohler, S. Ruhdorfer, L. Weigl, D. Wessner, J. Heinrich, B.
Filipiak, H.-E. Wichmann, J. Ring. (2001). Epidemiology of food allergy/food
intolerance in adults: associations with other manifestations of atopy.
Allergy. 56: 1172–1179
14. Sampson HA. (1999) Food Allergy. Part 1: immunopathogenesis and clinical
disorders. J Allergy Clin Immunol. 103:717-28
15. Hourihane JO, Roberts SA, Warner JO. (1998) Resolution of peanut allergy:
case–control study. BMJ. 316:1271–1275
16. Skolnick HS, Conover-Walker MK, Koerner CB, Sampson HA, Burks W, Wood
RA. (2001) The natural history of peanut allergy. J Allergy Clin Immunol.
107:367–374.
17. Wood RA. (2003). The natural history of food allergy. Pediatrics.111: 1631-7
18. Host A, Halken S, Jacobsen HP, Eastmann A, Mortensen S, Mygil S. (1997).
The natural course of cow’s milk protein allergy/intolerance [abstract]. J
Allergy Clin Immunol. 99(suppl):S490.
19. Stefan Vieths, Stephan Scheurer and Barbara Ballmer-Weber. (2002).
Current Understanding of Cross-Reactivity of Food Allergens and Pollen.
Ann. N.Y. Acad. Sci. 964: 47–68
20. Caballero, T. & M. Martin-Esteban. (1998). Association between pollen
hypersensivity and edible vegetable allergy: a review. Invest. Allergol. Clin.
Immunol. 1: 6–16.
21. Ortolani, C., E.A. Pastorello, L. Farioli et al. (1993). IgE-mediated allergy
from vegetable allergens. Ann. Allergy 71: 470–476
22. Breiteneder H, Ebner C. (2000). Molecular and biochemical classification of
plant-derived food allergens. J Allergy Clin Immunol. 106(1 Pt 1):27–36.
23. Giampiero Patriarca Ζ Domenico Schiavino Ζ Valentina Pecora et al. (2009).
Food allergy and food intolerance: diagnosis and treatment. Intern Emerg
Med. 4:11–24
6
24. Sicherer SH, Teuber S. (2004). Current approach to the diagnosis and
management of adverse reactions to foods. J Allergy Clin Immunol.
114:1146-50.
25. Sampson HA. (2004). Update of food allergy. J Allergy Clin Immunol.
113:805– 819
26. Sampson HA (1999) Food allergy. Part 1: immunopathogenesis and clinical
disorders. Journal of Allergy and Clinical Immunology. 103, 717–728.
27. Ortolani C., B.K. Ballmer-Weber, K. Skamstrup Hansen et al. (2000).
Hazelnut allergy: a double-blind, placebo-controlled food challenge
multicenter study. J. Allergy Clin. Immunol. 105: 577–581.
28. Skamstrup Hansen K., H. Vestergaard, P. Stahl Skov et al. (2000).
Doubleblind, placebo-controlled food challenge with apple. Allergy 56:
109–117.
29. B.K. Ballmer-Weber., S. Scheurer, P. Fritsche et al. (2002). Component
resolved diagnosis using recombinant allergens in cherry allergic patients. J.
Allergy Clin. Immunol. In press.
30. Scott H Sicherer. (2002). Food Allergy. THE LANCET. 360;701-710
